Özet
DEDE KORKUT KİTABINDA TOPLUMSAL CİNSİYET TİPOLOJİSİ ÜZERİNE BİR İNCELEME
Toplumsal cinsiyet kavramı feminizm çalışmaları içerisinde 20. yüzyılda şekillenmiştir. Kavram, bireyin doğuştan getirdiği biyolojik cinsiyet özelliklerinin dışında, toplumsal rollerle edindiği cinsel kimliğini karşılar. Buna göre birey, kadın ve erkek kimliğini sosyo-kültürel inşa yoluyla edinir. Toplumsal cinsiyet çalışmaları feminist söylemde genellikle kadın odaklı yapılmıştır. Makalede Dede Korkut Kitabı toplumsal cinsiyet kavramı çerçevesinde incelenmiştir. Öncelikle konuyla ilgili literatür taraması yapılmış ve nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi tekniği kullanılmıştır. Oğuz Türklerinin atlı-göçebe yaşam tarzını anlatan Dede Korkut Kitabı, ideal insan tipinin ortaya konulduğu bir eserdir. Dede Korkut Kitabı’nda toplumsal cinsiyet rolleri, zorlu hayat şartlarıyla başa çıkabilmek için kurgulanmıştır. Kahramanlık, cesaret, sadakat ve fedakârlık Oğuz toplumu kadını ve erkeği için önemli meziyetlerdir. Dede Korkut Kitabı’nda kadın ideal anne, eş ve sevgili olarak tasavvur edilir. Ayrıca olumlu özelliklere sahip diğer yardımcı kadın karakterler de vardır. Kitapta erkeğin toplumsal cinsiyet sınırları kadından daha belirgin sınırlarla çizilmiştir. Erkekler henüz çocukluk döneminden itibaren çeşitli sınavlardan geçerek erginlenir. Toplumsal psikolojini ihtiyacı olan ideal insan tipini bu sınavların büyüklük tasavvuruyla belirler. Kadın ve erkeğin aynı mekânı paylaşması, toplumsal cinsiyet anlamında egemenliği de paylaşmasını sağlar. Dede Korkut Kitabı’nda kadın ve erkek idealize edilmiş eril bir toplumsal cinsiyet algısıyla çevrelenmiştir.
Anahtar Kelimeler
Toplumsal cinsiyet, halk bilimi, Dede Korkut, erillik, feminizm.
