Özet
ÇAĞATAY ŞAİRİ MUHAMMED B. ABDULLAH HARÂBÂTÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ
1638 yılında doğmuş olan Muhammed b. Abdullah Harâbâtî’nin kaç yılında vefat ettiği ve nereli olduğuna dair elimizde kesin bilgiler mevcut değildir. Ancak 1730-1735 yılları arasında öldüğü mesnevisine dayandırılarak söylenebilir. Doğduğu ve yaşadığı yer ile ilgili ise iki farklı görüş bulunmaktadır. Bunlardan birincisi Özbekistan’ın Taşkent şehri yakınlarında doğduğu, Özbekistan’ın çeşitli şehirlerinde eğitim aldığı ve yine Taşkent yakınlarında vefat ettiğidir. Bu sebeple vefat ettiği yerde kendisine ait bir türbe ve o türbenin de babadan oğula geçerek gelen bir bekçisi hâlâ bulunmaktadır. Harâbâtî’nin şeceresi ile birlikte bu bilgilerin de verildiği Özbekçe olarak yayınlanmış olan Mavlono Harobotiy Kulliyot adlı eserde mutasavvıfın şeceresi ile eserlerinin yazılış tarihlerindeki uyumsuzluğa da yer verilmiştir. İkinci görüş ise bugün Doğu Türkistan topraklarında yer alan Aksu’da doğduğu ilk eğitimini burada aldıktan sonra Buhara, Semerkant gibi devrin ilim merkezlerinde eğitim aldıktan sonra tekrar kendi beldesine dönerek burada öğrenci yetiştirdiği ve burada vefat ettiği yönündedir. Bizce bu ikinci görüşün doğru olma ihtimali daha fazladır.
Nereli olduğu ve kaç yıl yaşadığı gibi konular dışında Harâbâti’nin eserleri ile ilgili de farklı görüşler bulunmaktadır. Mutasavvıfın bilinen bir fark-nâmesi ve iki mesnevisi vardır. Yaptığımız araştırmalarda gördük ki bu iki mesnevinin Doğu Türkistan, Özbekistan ve Kazakistan’da birçok el yazması, taş basması ve matbu baskısı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra bu mesnevilerden birisi G. Jarring’in koleksiyonunda da bulunmaktadır. Birbiri ile karıştırılan bu iki mesneviden bizim ikinci olarak bahsettiğimiz yazma üzerine Türkiye’de bir yüksek lisans tezi yapılmıştır. Bu çalışma ile hem Harâbâtî’nin hayatına ışık tutmuş hem de birbirine karıştırılan bu iki mesnevinin farkları ortaya konulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Harâbâtî’nin Hayatı, Çağatay Şairi, Fakr-nâme, Ferzend-i Mevlânâ, Mesnevi
