Özet
ÂŞIK İLE SEVGİLİ İLİŞKİSİNDE ÖFKENİN İKİ YÜZÜ: GAZAP VE SİTEM
Klâsik Türk şiirinde âşık ve sevgilinin konumu onların öfke şeklini belirler. Sultan sevgili, güçlü ve üstün konumuyla gazap şeklinde; bende âşık ise zayıf ve aşağı konumuyla öfkenin en hafif hali, sitem halinde öfkesini gösterir. Sevgili ve âşığın öfke tarzları, aynı zamanda onların konumunu pekiştirici özelliğe sahiptir. Sevgiliyi gazaba sevk eden nedenler, âşığın ast-üst ilişkisi çerçevesinde kusur kabul edilen davranışlarıdır. Normal şartlarda öfke uyandıracak olumsuzlukta olmayan bu davranışlar, “şahlar meclisi” edep kurallarına aykırı olduğu için saygısızlık, hadsizlik olarak değerlendirilir. Âşığın öfkelenmesine temel sebep, sevgilinin yaptığı haksızlıklardır. Özellikle rakiplere karşı iltimas geçmesi âşığı kıskançlıkla birlikte öfkeye sevk eder. Buna rağmen onun tepkisi ise sadece sitem düzeyindedir. Şairler, âşığın öfkeyle üzüntü arasındaki ince çizgide yer alan sitem şeklindeki öfkesini yansıtabilmek için dilin imkânlarından yararlanırlar. Bu noktada şairlerin; emir ve soru cümlesi kullanmak; cümlenin ögelerinin dizilişinde tasarruflarda bulunmak; cümledeki vurguyu öfke ifade edecek kelime ve ifadelerde toplamak gibi yöntemler kullandıkları görülür. Klâsik Türk şiiri aşk anlayışında “sevgiliden gelen her şey kıymetlidir” anlayışı çerçevesinde, sevgilinin gazap ve hışmı da olumluya tebdil eder. Şairler, bu düşünceyle gazap ve hışmı birçok olumlu kavramla ilişkilendirmişlerdir. Bu çalışmada, sevgili ve âşığın öfkeleri, nedenleri ve dışa vurum şekilleri örnek beyitler üzerinden izaha çalışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Gazap, öfke, sitem, sevgili, âşık, klâsik Türk şiiri.
