Özet
DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE “BEN” VE “ÖTEKİ” KAVRAMLARI ÜZERİNDEN MİLLET ANLAYIŞI
Bu çalışmada, Dîvânu Lugâti’t-Türk üzerinden Kaşgarlı Mahmud’un millet anlayışının dolayısıyla 11. yüzyıl Türk kültüründeki “ben” ve “öteki” tanımlamalarının tespiti amaçlanmıştır. Bu çerçevede Dîvânu Lugâti’t-Türk’te görülen Türk algısıyla birlikte, dil, din ve coğrafya konularının ben ve ötekiyi belirlemede ne şekilde işlendiği göz önünde tutulmuştur. -Bu çalışmada, Dîvânu Lugâti’t-Türk üzerinden Kaşgarlı Mahmud’un millet anlayışının dolayısıyla 11. yüzyıl Türk kültüründeki “ben” ve “öteki” tanımlamalarının tespiti amaçlanmıştır. Bekleneceği üzere merkezinde Türk’ün bulunduğu ancak kuralların kimi zaman silikleştiği “ben”lik algısında, Türkçe ve İslamiyet’in nasıl konumlandırıldığı ve bu eksende “öteki”nin nasıl tarif edildiği araştırmanın bir başka odağını teşkil etmektedir. Kaşgarlı Mahmud’un arzu ettiği vasıflarla donan-mış Türk tarifi de Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün üzerinde durduğu konular arasındadır. Elde edilen veriler ışığında, eserdeki “ben” tarifi ile Türklerin cihanşümul siyaset anlayışının yakından ilgili olduğu gözlemlenmiş, Arapça-Türkçe sözlük olması hasebiyle, Arap kültürünün bu husustaki durumu da göz önün-de bulundurulmuştur. Dîvânu Lugâti’t-Türk’te, Fars kültürüne, Karahanlılar yanında Oğuzlar münasebetiyle de sıkça işaret edildiği görülür. Bu işaret “Tat” gibi kavramlar üzerinden Kaşgarlı Mahmud’un özellikle dil çerçevesinde “millî” ve “gayrı millî”yi tanımlamasına yardımcı olmuştur. Farslar için kullanılan ve çoğu ötekiyi ifade eden kimi kavramların, zaman zaman başka etnik gruplar için de kullanılması çalışmamızda bazı kavram kargaşalarının da izahını gerektirmiştir. Dîvânu Lugâti’t-Türk’te tespit edilen, Türklerin Tanrı tarafından kutsanmış bir millet olması inancı da hem Dîvânu Lugâti’t-Türk’te hem de Türk tarihindeki seyriyle bu çalışmanın ele almaya çalıştığı konular arasındadır.
Anahtar Kelimeler
Dîvânu Lugâti’t-Türk, Kaşgarlı Mahmud, millet, öteki, Fars, Arap, ilk Türkçe sözlük
