Özet
XVIII. YÜZYIL KLÂSİK TÜRK ŞİİRİNDE EŞ ANLAMLI, YAKIN ANLAMLI VE ARALARINDA ANLAM İLGİSİ BULUNAN KELİMELERİN STİLİSTİK AÇIDAN KULLANIMI: ŞEYH GÂLİB, NEDİM VE KOCA RÂGIB PAŞA ÖRNEĞİ
Zihinsel bir süreç olan düşünmenin kelimelerle sıkı bir ilişkisi bulunmaktadır. Her ne kadar insan, kelimeler olmadan düşünebilirse de algılanan her bir kelime, düşünmeye ivme kazandırmakta, çağrıştırdığı farklı kelimelerle zincirleme bir anlam örgüsü kurmakta ve bu devinim düşünmenin hareket noktalarından birini oluşturmaktadır. Deniz, gemiyi, dalgayı ve maviliği hatırlatırken, kış mevsimi, sobayı, karı, yağmuru ve üşümeyi çağrıştırır. Bir bakıma bütünü oluşturan parçalardan birinin anılması, diğer parçaların düşünülmesini sağlar. Şiir de kelimelerle örülmüş bir yapıdır ve bu yönüyle bir çağrışım merkezi gibi görev yapmaktadır. Şairlerin kelime tercihleri, şiirin çağrışım gücünü belirlemede önemli bir rol oynamaktadır. Eş anlamlı, yakın anlamlı ve aralarında anlam ilgisi bulunan kelimelerin birlikte kullanımı da bir merkez etrafında yapılan ısrarlı duruşları, heyecanı ve düşünceyi daha yoğun hissettirmede etkili yollardan biridir. Bu tarz bir kullanım, bazı şairlerin elinde tesadüf olmanın ötesinde, bilinçli olarak usul haline getirilmiştir. XVIII. yüzyıl klâsik Türk şiirinde de eş anlamlı ve yakın anlamlı kelimelerin aynı beyit içinde kullanılmasıyla kelimelerin Arapça, Farsça ve Türkçe karşılıklarından faydalanma yoluna gidilmiş, kelimenin bu üç dildeki farklı fonetik özelliklerinden hareketle beyitte farklı tınıların duyulması sağlanmış, aynı mananın etrafında bir ışık halkasına dönüşen kelimelerle tam da vurgulamak istenilen noktaya temas artırılmıştır. Aynı şekilde aralarında anlam ilgisi bulunan kelimelerin kullanımı da anlamı belli bir noktaya kanalize etmede şairler tarafından zaman zaman tercih edilmiştir. Çalışmamızda eş anlamlı, yakın anlamlı ve aralarında anlam ilgisi bulunan kelimelerin stilistik açıdan nasıl kullanıldığı Şeyh Gâlib, Nedim ve Koca Râgıb Paşa’nın şiirlerinden hareketle tartışılmıştır.
Anahtar Kelimeler
Klâsik Türk şiiri, Şeyh Gâlib, Nedim, Koca Râgıb Paşa, XVIII. yüzyıl.
