Özet
ALEVΖBEKTÂŞÎ MENÂKIBNÂMELERİNDE KAOTİK ZAMAN
Karşılaştırmalı mitolojik bilgiler evrende önce kaos yani mutlaklaştırılmış düzensizliğin olduğunu ardından hayat mucizesi ile kozmosun yani düzenin tahsis edildiği varsayımından yola çıkarak modelleme, tasnif etme, köken açıklama ile kavrandığını ifade eder. Evrendoğumdan bahseden mitolojiler genelde yönetil(e)meyen yapısal krizler olarak kaostan bahseder. Düzen ve düzensizlik sadece makro ölçekte değil hayatın her aşamasında mikro seviyelerde de hissedilebilmektedir. Hayatın hem bireysel ve hem de toplumsal düzleminde mevcut olabilmektedir. Yaşama biçim ve şekil veren, onu istikrarlı ve düzenli kılan kozmosun; dağınık, düzensiz, ahenksiz olan kaos ile yer değiştirmesi ve bu durumdan hareketle zaman algımızı tahrip ettiği gerçeği dikkat çekicidir. Düzenli bir evrenin zıttı olan kaosu yaşamın biçim karşısındaki meydan okuması olarak nitelendirebiliriz. Kozmos-kaosun eşdeğer karşılıkları olarak kendi-öteki, gündüz-gece, aydınlık-karanlık, ilkbahar-sonbahar, yaz-kış, varlık-yokluk, deniz-kara, iyi-kötü, güvenli-güvensiz, ayrışıklık-bağdaşıklık gibi ikili zıtlıkları gösterebiliriz. Diğer yandan, menâkıbnâme olarak adlandırılan eserler dinî kanaat önderlerinin veya tarihî/hayalî şahsiyetlerin tarihî/menkabevî biyografilerini ihtiva eden hikâyelerdir. Bu eserler yer yer mitolojik unsurlar barındırsalar da tarih, sosyoloji, halk psikolojisini ve folklorunu anlamak açısından kaydadeğer bilgiler içermektedir. Bu eserlerde toplumsal/bireysel düzen ve düzensizlik deneyimlerinin varlığı göze çarpmaktadır. Eserlerde bahsi geçen veli dervişler fikirlerini ve ritüellerini yaymak maksadıyla diyar diyar gezmekte, insanların karşı karşıya kaldıkları kaotik zamanlarına denk gelerek onlara çözümler üretmeye, hayata anlam katmaya çalışmaktadırlar. Bu anlamda velilerin her biri ölümsüz sembolik anlam taşıyıcıları olarak kabul edilebilirler. Bir diğer deyişle bu dervişler, toplumlara, dinî perspektiften kaosu kozmosa çevirmek, hayatı uyumlu hâle evirmek için müdahalelerde bulunmaktadırlar. Tüm bunlar incelendiğinde, bahsi geçen zamanlarda yaşayan toplumların sosyolojisi, din kültürü, günlük hayat ve hayat mücadelesi ekseninde görünür olmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Alevî-Bektâşî, kaotik zaman, kozmos, menâkıbnâme.
