Özet
TÜRKİYE TÜRKÇESİ ATASÖZLERİNDE CÜMLE VURGUSU
Toplumların kendi kültür değerlerini, bilgi ve tecrübelerini geleceğe aktarma araçlarından biri de atasözleridir. Bu makalede kuşaktan kuşağa duygu aktarımının da aracı olan atasözlerinin özelliklerinden (akıllarda kalarak aktarımı kolaylaştırdığı hâlde çok dikkat çekmeyen) cümle vurgusu üze-rinde durulacaktır. Çalışmada incelenen atasözlerinin önemli bir kısmının herhangi bir ögesinde bir kelime/kelime grubu öne çıkmakta, daha belirgin olarak söylenmekte, duygu aktarımına katkısı daha fazla olmaktadır. Kolektif tecrübelere dayalı öğütler yoluyla insanları iyiye yönlendirme duygusunun atasözlerindeki dışavurumu olan cümle vurgusunun sıfatlar, zarflar ve yer belirten diğer kelimeler üzerinde bulunduğu görülmektedir. Bu tespitten hareketle çalışmada atasözleri sıfat vurgulu, zarf vurgulu ve yer vurgulu olarak üç ana gruba ayrılmış, yapılarına değinilmiştir. Cümle vurgusunun yoğunlaştığı ögelerin sıfat olduğu, onların da çoğunlukla öznenin bir niteliğini ifade ettiği görülmektedir. Cümle vurgusu sıfatlardan sonra en fazla (çoğunluğu fiillerden türetilmiş) zarfların üzerindedir. Yer belirten diğer sözlerde de cümle vurgusu bulunabilmektedir. İn-san odaklı sözlü kültür ürünleri olan atasözlerin-de cümle vurgusu yoğunluğunun öznenin bir niteliği yani sıfatı üzerinde bulunması, insanın dikkatini (olumlu veya olumsuz yönüyle) o sıfata çekerek kişiyi kötü bir birey olmaktan koruma, iyiye yönlendirme duygusunun sonucu olarak değerlen-dirilmiştir. Çoğunluğu hareket içerikli zarflardaki cümle vurgusu yoğunluğu ise kişiyi sebep-sonuç ilişkisine dikkat çekerek yanlış davranışlardan koruma, doğruya yönlendirme duygusunun bir sonucu olmalıdır.
Anahtar Kelimeler
Türkiye Türkçesi atasözleri, cümle vurgusu, duygu aktarımı, vurgulu sıfat, vurgulu zarf
