Özet
DOĞU VE BATI TÜRKÇESİ METİNLERİNDE “YAVLAK” SÖZCÜĞÜ
Bu çalışma, yavlak sözcüğünün Doğu ve Batı Türkçeleri temelinde bu dönemlerin genel özelliklerini yansıtan eserler yoluyla kelimenin ortaya koyduğu leksikal farklılığı gösteren örnek kullanımlara ve bu kullanımlar üzerindeki değerlendirmelere dayalıdır. Sözcüğün Eski Türkçe olarak değerlendirdiğimiz Orhon, Uygur ve Karahanlı Türkçelerinde “kötü” anlamında genellikle sıfat olarak kullanımı söz konusu iken Orta Türkçe döneminin ilk yazı dili olan Harezm Türkçesinde yawlak sözcüğünün “kötü” anlamının azalma eğilimi gösterdiği ve sıfat konumundan zarf derecesine geçiş yaparak “son derece, çok” anlamına geldiği görülür. “Kötü” anlamlı bu sözcüğün “son derece, çok” şeklinde zarf statüsüne ulaşması, Harezm Türkçesinde görülür. Türkçenin tarihî dönemlerinde temelde “kötü, fena” anlamına sahip olan ve genelde sıfat olarak kullanılan añığ>ayığ>ayı, çok ve yavlak gibi sözcükler, zaman geçtikçe dil konuşurları tarafından yüklenen anlam gereği, semantik geçiş yaşamışlardır. Bazı araştırmacılarca bir anlam iyileşmesi bazı araştırmacılarca da bir uzak anlam geçiş örneği olan añığ>ayığ>ayı, çok ve yavlak gibi sözcükler, aynı şekilde söz dizimsel olarak da bir değişim göstermektedirler. Sözcüğün dilbilimsel yönünü ele aldığımız değerlendirmeler dışında kelimenin Retorik sanatı açısından da yaşanan anlam değişimi ile, oksimoron kullanımının da olduğu KB yoluyla ilk kez görülmüştür. Sözcük, KB’in ortaya konduğu dönemde temelde olumsuz bir anlam ifade etmesine rağmen olumlu anlama sahip ‘aziz sözcüğü ile birleşen kelimenin bu kitâb yawlak ‘aziz turur “Bu kitap, son derece değerlidir.” örneğinde tamlama şeklinde kullanılıp yeni bir anlam yansıtması, semantik oksimoron olarak değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Doğu Türkçesi, Batı Türkçesi, Semantik Geçiş, Oksimoron.
