Türük
Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi
2013 Yıl:1, Sayı:1
Sayfa: 1-27
KARAMANLI TÜRKÇESİ VE ORTA ANADOLU AĞIZLARININ KARŞILAŞTIRMALI SES BİLGİSİ
- ÜNLÜLER-*
Nevzat Özkan*
Özet
1924 yılına kadar Anadolu’nun başta Orta Anadolu olmak üzere belli bölgelerinde, Trabzon-Fırat-Toros-Silifke hattının batısında, özellikle Kayseri, Niğde, Nevşehir, Konya, Burdur, Isparta, Antalya yörelerinde, daha sonra Karadeniz sahilinde ve iki büyük şehir olan İzmir ve İstanbul’da yaşayan ve bu tarihten itibaren Yunanistan’a göçen Karamanlılar, günlük hayatlarında ve yazılı kültür ve edebiyat etkinliklerinin büyük bir bölümünde Türkçe kullanmışlardır. Hatta Yunanistan’da doğmuş, bugün 50 yaşını geçmiş olan Karamanlılar, Orta Anadolu ağzıyla Türkçe konuşmaya devam ederler. Sözgelimi, Aksaray’ın Güzelyurt (Gelveri) ilçesinden 1924’te göçen Karamanlılar, Ağustos 1998’de tekrar buraya geldiklerinde eski hemşerileriyle Orta Anadolu ağzıyla konuşabilmişlerdir. Karamanlı edebiyatı, büyük ölçüde, Yunancadan tercüme eserlere dayanmaktadır ve dinî konulara yöneliktir. Din dışı edebiyat ise Ahmet Mithat Efendi’nin Karamanlıca yayımlanan birkaç eseri ile Köroğlu, Âşık Garip, Şah İsmail, Nasrettin Hoca gibi sözlü edebiyat eserlerinin Karamanlıca yayınlarıdır. Son dönemde Fransızcadan da birkaç roman çevrilmiştir. Kullandıkları Türkçe, yaşadıkları bölgelere ve kullanım alanına göre farklılıklar göstermekle birlikte ağız özellikleri gösteren Karamanlıca metinlerin fonetik ve morfolojik özellikler bakımdan Anadolu ağızlarından çok büyük bir farklılık taşımadığı görülmektedir. Çalışmanın bu bölümünde ünlü sistemi bakımından Karamanlı Türkçesi ile Orta Anadolu ağızları karşılaştırılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Karamanlı Türkçesi, ağız, fonetik, ünlüler.
A COMPARATIVE STUDY OF PHONETICS OF THE KARAMAN TURKISH AND CENTRAL ANATOLIAN DIALECTS
-VOWELS-
Abstract
The Karamans, who lived in different parts of Anatolia, primarily in the Central Anatolia, Trabzon-west of Firat-Taurus-Silifke line, especially in Kayseri, Nevsehir, Konya, Burdur, Isparta, Antalya regionsand then in Izmir and Istanbul where two largest cities in the Black Sea coast and, till 1924 and who immigrated to Greece after that, used Turkish in their daily life and in most parts of their written culture and literary activities. Born in Greece even today, which is 50 years of age Karamans, with Central Anatolia mouth will continue to speak Turkish. For example, from Aksaray, Güzelyurt (Gelveri) district, Karamans who immigrated in 1924, in August 1998, when they come here again can spoke with old fellow with the Central Anatolian mouth. Karaman literature, largely base on the works translated from Greek, and is intended for religious subjects. If non-religious literature, Ahmet Mithat Efendi’s with a few work published in the language of Karaman, are broadcasts in the Karaman language of works of oral literature such as Koroglu, Aşık Garip, Sah Ismail and Nasreddin Hoca. Recently, a few novels have been translated from French. Although the Turkish language they use shows some variations according to the districts they lived and the area of usage, it is seen that the Karaman’s texts which bear features of dialects are not so much different from Anatolian dialects in terms of phonetic and morphological characteristics. This study aims to compare the Karaman Turkish dialect and Central Anatolain dialects in terms of their vowel systems.
Key Words: Karaman Turkish, dialect, phonetics, wovels.
*IV. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayında bildiri olarak okunmuştur.
*Prof. Dr., Erciyes Üniversitesi, Fen-Edebiyat Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü, nozkan@erciyes.edu.tr
Giriş
Karamanlılar 1924 mübadelesine kadar Anadolu’da Trabzon-Fırat-Toros-Silifke hattının batısında, özellikle Kayseri, Niğde, Nevşehir, Konya, Burdur, Isparta, Antalya yörelerinde, daha sonra Karadeniz sahilinde ve iki büyük şehir olan İzmir ve İstanbul’da yaşadılar. Değişim sırasında iskân yerlerindeki sayıları yaklaşık 1 milyon idi. (Eckmann, 1991: 20)
Özellikle eskiden Kapadokya adı verilen Orta Anadolu’dan Yunanistan’a gidenler, orada da ana dilleri olan Türkçeyi korumuşlardır. Hatta Yunanistan’da doğmuş, bugün 50 yaşını geçmiş olan Karamanlıların bile Orta Anadolu ağzıyla Türkçe konuşmaya devam ettikleri görülmektedir. Sözgelimi, Aksaray’ın Güzelyurt (Gelveri) ilçesinden 1924’te göçen Karamanlılar, Ağustos 1998’de tekrar buraya geldiklerinde eski hemşerileriyle Orta Anadolu ağzıyla konuşabilmişlerdir. (Arslan, 1999)
Günlük konuşma dili Türkçe olan Karamanlıların, yazı dili de Türkçeydi. Karamanlılara ait Yunan alfabesiyle yazılmış ilk eserler 16.yüzyılda görülmeye başlar. 1718 yılında da ilk Karamanlıca kitap basılmıştır. Karamanlıca matbaalardan biri de Kayseri’ye bağlı Zincidere’dedir. (Eckmann, 1991: 22-23)
Karamanlı edebiyatı büyük ölçüde Yunancadan tercüme eserlere dayanmaktadır ve dinî konulara yöneliktir. (Eckmann, 1991: 23) Din dışı edebiyat ise Ahmet Mithat Efendi’nin Karamanlıca yayımlanan birkaç eseri ile Köroğlu, Âşık Garip, Şah İsmail, Nasrettin Hoca gibi sözlü edebiyat eserlerinin Karamanlıca yayınlarıdır. Son dönemde Fransızcadan da birkaç roman çevrilmiştir. (Eckmann, 1991: 36)
Karamanlıca basılmış kitapların toplam sayısı 500 kadardır. İlk Karamanlıca gazete ise 1840 yılında çıkmaya başlayan Gazeta-yı Anatoli’dir. (Tekin, 1997: 107) Gazeteyi çıkaran Evangelios Misalidis’in 1871-1872 yıları arasında yayımlanan ve Türkçedeki ilk roman olarak da değerlendirilen Temaşa-i Dünya ve Cefakâr u Cefakeş adlı Ortodoks Rum cemaatinin Beyoğlu çevresindeki hayatını, gelenek ve göreneklerini anlatan bir eseri de bulunmaktadır. (Misailidis, 1988)
Bugün Anadolu’nun pek çok yerinde görülen Karamanlıca Kitabeler, Karamanlılardan günümüze kalmış en canlı âbideler olarak karşımıza çıkmaktadır. (Eyice, 1975: 25-48; Eyice, 1980: 683-696)
Karamanlı dili, Yunan harfli eserlerde görüldüğü gibi, birlik göstermemektedir, fakat burada da bir “edebî dil” ve çeşitli “ağızlar” vardır. Karamanlıca eserler, kullanılan dil bakımından şöyle gruplandırılabilir:
1. Doğrudan doğruya edebî Türkçe ile yazılan eserler. Bunlar aslen Arap harfleriyle yazılmış Türkçe eserlerin Yunan harfli neşirleridir. Ahmet Mithat Efendi’nin bazı romanlarının Yunan harfli yayımları ve Rumlar için hazırlanmış gramer ve sözlüklerle 19. ve 20. yüzyılda Kitabı Mukaddes şirketinin yayımladığı Yunan harfli Türkçe İnciller bu türe girmektedir.
2. Halk ağzı unsurlarıyla az çok karışık bir yazı diliyle yazılmış eserler. Bunlar bazı bakımlardan farklılıklar gösterir.
a. Dili edebî Türkçeye yakın olmakla beraber halk ağızlarına ait bir takım fonetik özellikleri taşıyan eserler. Anadolu Hıristiyanlarına Yunanca öğretmek için Türkçe kısmı da Yunan harfleriyle yazılan sözlükler bu gruba dâhildir.
b. Edebî Türkçeye has özellikler de göstermekle birlikte sadece Karamanlıca metinlerde görülen aflık, mübarekli, mimkinsiz örneklerinde olduğu gibi Arapça ad ve sıfatlara +lIk, +lI ve +sIz eklerinin getirilmesi gibi ağız özellikleri de taşıyan eserleri burada değerlendirebiliriz.
c. Ağız özelliklerinin daha yoğun olarak görülmesine rağmen sözdizimi bakımından Türkçe sözdiziminin hakim olduğu eserler de bu gruba girmektedir. (Eckmann, 1991: 24-34)
Karamanlı halk dili ve ona çok yakın bir dille yazılmış eserlerin meydana getirdiği gruba giren eserler kendi aralarında tam bir birlik göstermemekle birlikte esas itibariyle aynı ağız özelliklerini gösterirler. Anadolu Karamanlı ağızları hakkında araştırma yapan ilk bilim adamlarından biri olan Huart, ele aldığı metinlerin Ankara ağzıyla yazıldığını ileri sürmüştür.
Selanik’te Kiril harfleriyle çıkmış bir dil kitabından yararlanarak Karamanlı Türkçesinin fonetiğini ortaya koymaya çalışan Dimitriev’in araştırdığı ağız ise Anadolu Karamanlı ağızlarından farklıdır.
Eyice, Karamanlıca basma eserlerin eski Orta Anadolu, özellikle de Kayseri ve Karaman ağızlarına yakın olduğunu söyler (Eyice, 1962:373).
Karamanlıca dinî metinlerin yazar ve mütercimleri arasında çok sayıda Kayseri’nin İncesu, Germir, Endürlük, Talas gibi yerleşim merkezleri ile Nevşehir, Niğde gibi Orta Anadolu şehirlerinde yaşamış Karamanlı din ve kültür adamlarının bulunması, metinlerde görülen Orta Anadolu ağızlarına ait özellikleri açıklamayı kolaylaştırmaktadır.
0. Fonetik:
Orta Anadolu Ağızları, Anadolu ağızları arasında Batı grubunun VIII. Altgrubu içinde değerlendirilmektedir. Bu ağız grubunun fonetik kıstasları arasında yer alan damak ünsüzleri yanında meydana gelen ö>ó, ü>ú değişmeleri, ħ, ŋ, g ünsüzlerinin varlığı; çamır, yağmır gibi kelimelerdeki dudak uyumu, ön damak ünsüzü k’nin ince ünlüler yanında boğumlanma noktasının ortaya çekilmesi ve ğ ünsüzünün düşmesiyle ortaya çıkan uzun ünlülerdir. (Karahan 1996, 175-176)
İncelemeye esas olan Karamanlıca metinlerde kullanılan Grek harflerinin Latin harfleri karşılıkları ise şöyledir:
A/a Α/α (aksanlı şekilleri var),
B/b Π’/π’ (üstü noktalı),
C/c ΔΖ/δζ,
Ç/ç ΤΖ/τζ,
D/d Δ/δ,
E/e Ε/ε(aksanlı şekilleri var),
F/f Φ/φ,
G/g Γ/γ, K/x (küçüğü üstü noktalı),
Ğ/ğ Γ/γ, γχ ,
H/h Χ/χ,
I/ı /ι, Η/η (aksanlı şekilleri var),
İ/i Ι/ί, ι ve η (aksanlı şekilleri var),
K/k Κ/κ, ξ, x, ‘x,
L/l Λ/λ,
M/m Μ/μ,
N/n Ν/ν; Γ ve ΓΓ,
O/o O/o; ου, (aksanlı şekilleri var)
Ö/ö Ο’/ο’, ιο, ω,
P/p Π/π,
R/r Ρ/ρ (küçüğünün kuyruğu sağa kıvrık),
S/s Σ, C/σ, ς, ξ,
Ş/ş Σ’/σ’ (üst noktalı),
T/t Τ/τ, θ,
U/u Ον/ον, ıου, ιγ, γ (alt kıvrım halka şeklinde açık)
Ü/ü ΟΥ/οy, ıοy, ιγ, γ,
V/v β/β,
Y/y Γ/y,
Z/z Ζ/ζ, z. (Hazar- Özdem, 2008: 337-344)
Ancak pek çok yerde birbirinden nokta veya aksanla ayırt edilen o/ö, u/ü, ı/i ünlülerin ve d/t, b/p, g/k g/ğ, s/ş ünsüzlerinin gösterilmesinde karışıklıklar görülmektedir. Ayrıca Karamanlıca metinlerin standart bir imlası da yoktur. Çoğu zaman kitapların aynı sayfalarında aynı kelime farklı karakterlerle yazılabilmektedir. Bu yüzden genel olarak Karamanlıca kitapların imlasının çok karışık ve istikrarsız olduğu söylenebilir. (Kahya 2008a: 376)
Karamanlılar, Türkçe seslerin tümünü yansıtmayan Yunan alfabesindeki harflere bazı ilaveler yaparak bu eksikliği gidermeye çalışmışlardır. (Eckmann, 1991: 21)
0.1. Ünlüler:
Grek esaslı Karamanlı alfabesinde ünlülerin yazılışında tam bir istikrar görülmez. Türkçenin temel ünlülerinden a ve e ünlüleri üzerine değişik aksanlar konulur. Özellikle ı ve i, o ve ö, u ve ü ünlüleri birbirinden tam olarak ayırt edilmez.
Orta Anadolu ağızları üzerinde yapılan akademik çalışmalarda ise bütün ünlülerin tüm ayrıntılarıyla gösterilmeye gayret edildiği gözlemlenmektedir.
1.1.2. Ünlü değişmeleri:
Ünlü değişmeleri de dahil olmak üzere Karamanlı ağızlarında görülen ses olayları büyük ölçüde Eckmann 1950[1] esas alınarak değerlendirilmiştir.
Orta Anadolu ağızları ise Ankara, Karaman, Kayseri, Kırşehir, Nevşehir, Niğde ve Sivas ağızları olmak üzere sıralanmış ve örnekler bu ağız alanları üzerinde yapılmış akademik çalışmalar esas alınarak verilmiştir.
1.1.2.1. Kalın ünlülerin incelmesi:
1.1.2.1.1. a>e:
K.A. bureya, eşaye (<eşya), fikare / fukare, hatire, hedaye, heyal, heat (<hayat), heyran (hayrân), kehat (< kağıt), kehaya (kahya), meres (mîras), oreya, sahre, yare, yeka- (<yayka-) (JE, 173-182; Kahya, 2008a: 383),)
O.A.A.
Ankara; oriye, temam, nesāt, zerhoş, (AİA, 110-111)
Karaman; temam (KİAVAAAY, 57)
Kayseri; nemazlı, akreniŋ (akranın), seńāyiniŋ (sanayinin), hevāya (havaya), zemānımızda, temam, heram, pakler (paklar), ayne, ġader (KMİA, 178)
Kırşehir; ġanel, ĕcicik (KAYA, 34); meres, füħare (KYAS); Kaman; temam, ġader (KYA, 41),
Nevşehir; teyyāre, seray, serhoş, cedda, ġolėy, ganel (kanal), zeman, hafte, zenāt (NYA, 57)
Niğde; nişeste (nişasta) (NİYA, 32)
Sivas; ġader, seray, temam (SİA, 38)
Yozgat; haley, ker (kâr) (YYA, 23)
1.1.2.2.Geniş ünlülerin daralması:
1.1.2.2.1.e~i / e>i:
Kapalı e konusundaki verileri yansıtmaktadır.
K.A. de- / di-, eşit- / işit-, et- / it-, gece / gice, gene / gine, get- / git-, gey- / giy-, ver- / vir- (JE, 173-174)
O.A.A.
Ankara; yişil, tenike, imine, hisâb, til, şiy / şėy, sėl, cėhez (çeyiz), tėlėvon (telefon). (AİA, 123)
Karaman; virmiş, şiyi, yiŋi, nire, imine, yişil; gėttim, gėri, gėce, ėrkek (KİAVAAAY, 62)
Kayseri; ziytin (zeytin), imin (emin), biyaz, hisâp it-, cibine, domatis, cihendem (cehennem), tilifon (KMİA, 180); ėrken, dėmek, gėcikmek (KA II, 20)
Kırşehir; imine, iyle-, ni (ne), işġıya, nirden (nereden), biyaz, çişme, siyis, it-, yil, il (el), gice/gėce, vir-/vėr-, yi-/yėmâni, irkek (KYA, 20, 42-43)
Nevşehir; iŋ (en), yiŋi (yeni), şiy, imine, nīneŋ (neylersin), biyaz, çişme, zâtin (zaten), til, tenike, zīnep (Zeynep), biyit (beyt); gėce, yėmek, dė-, ėrkek, yėr, ėl, gėt-, (NYA, 59-60)
Niğde; şiy, niy (ney), dir-, vir-/vėr-, yişil, cip, yėr-, ėt-, ėlti (NİYA, 21, 33)
Sivas; ėç/hiç (SİA, 234-237), ciyizi, diil, şiye, dėmişler, ėtdim, yėrsin, vėr (SİYA, 110)
Yozgat; bil, yil, ziyneb (YYA, 26)
1.1.2.2.2. o>u:
Bu ünlü değişikliği Kıpçak özelliği olarak görülmektedir.
K.A. buğa, buynuz, umuz, yüzünkuyu, sufra (JE, 176)
O.A.A.
Ankara; mazut, susa (şose), doħdur, pulis, uyunlu, ġuvalayacak, uturuyuk (otur-) (AİA, 125)
Karaman; buaz, utele (otele), ġuymuş (koymuş), mulla, undan, ulacaġ (olacak), ġumando (komando) (KAYA, 35), buynuz, mazut, (KİAVAAY, 63)
Kayseri; buynuz, rapuru, foturaf, paltuluk (KMİA, 180)
Kırşehir; buynuz, duvan, sufra, suvan, uva (KYA, 43)
Nevşehir; ġuy- (koy-) sufra, suvan, uva (NYA, 60)
Niğde; motur, uvada (NİYA, 34)
Sivas; suvanın, uvanın (SİYA, 110)
Yozgat; doħdur, guva, horuz, motur, sufra (YYA, 26)
1.1.2.2.3.ö>ü:
o>u gibi bu ünlü değişikliği de Kıpçak özelliği olarak görülmektedir.
K.A. bübrek / böbrek, düvün- (<dövün-), küfne (<köhne), kütrüm (<kötürüm), ül- (<öl-), ülü / ölü, ülüm, ümür / ömür (<ömür <Ar. ‘umr) (JE, 177)
O.A.A.
Ankara; ütiye, büyle, şüyle, üyle, düv- (AİA, 126)
Karaman; düven, şǖle, üt- (öt-), küyte (köfte) (KAYA, 35)
Kayseri; ümrüŋ (KMİA, 180), düve düve, üğlenleyin, ürdek (GAMYA, 27)
Kırşehir; sǖleyeck, ün (ön), üve üve (KYA, 43)
Nevşehir; yok
Niğde; yok
Sivas; bürek (SİYA, 110)
Yozgat; düver (YSİA, 23)
1.1.2.3. Dar ünlülerin genişlemesi:
1.1.2.3.1. i>e/ė:
Bu ünlü değişikliği Türkçe kelimelerde kapalı e ünlüsünün bir ara derecesi olarak ortaya çıkmaktadır.
K.A. en-, elet- (JE, 175), gettik (Arslan, 1999)
Arapça kelimelerin h veya y ünsüzünden önce gelen i- ünlüleri e- ünlüsüne dönüşmektedir:
ehmal, ehrac, ehsan, ehtac / ihtac (ihtiyac), ehtibar, ehtikat / ihtikat (itikat), ehtimal, ehtişam, ehtiyar / ihti(y)ar, ehtiza / ihtiza (iktiza), ehya, ehval, eylam (ilâm), eyvaz / ivaz, hemşere (hemşîre), ebrişim / erbişim (<ibrişim < Far. ebrîşem), elim (<ilm), heç / hiç, hekaya, meras, meze (< mizah), veran (viran) (JE, 175, 180)
O.A.A.
Ankara; nene (nine), 'nenni (ninni), veran (viran), ehtiyarlı (ihtiyarlık), eletdi (iletti) (AİA, 127).
Karaman; çezdim (çizdim), ehsan (ihsan), birekir (birikir), pekeşdiriller (pekiştirirler), zencirinde, ėhtiyar (KİAVAAAY, 63-64)
Kayseri; zėncir, ėtimat (KMİA, 181); Ağırnas; get-, heç, elet- (GAMYA, 26)
Kırşehir; ehmal (KYAS, 85), ehtiyar, hecaza, hekâyesi, eletiyom (iletiyorum), verana (virane), (Hicaz’a), lera (lira) (KYA, 43)
Nevşehir; gėt-, gėce, yėmek, hėç / hėş, zėyin (zihin), ėhdiyaş, hėkâlar (hikayeler), keleme (kelime) (NYA, 61)
Sivas; eydiyâcımız, deel, deermenler, (SİYA, 111)
Yozgat; ėyi, şėy, dėmiş, yėdi, yėr (YYA, 20)
1.1.2.3.2. u>o:
K.A. boğday / buğuday, boruş- (< buruş-) , kocakla- , oğ(u)ra- , oğ(u)runa , oğ(u)rsusluk , osan-, ovala-, oyan-, oyanık, yokarı (JE, 175-176)
Yabancı kelimelerde u>o değişmesi:
do(v)a (<Ar. du’a), goya (<Far. guya), hosumet, mohabet (<Ar. muhabbet), mohalifet (< Ar. muhalefet), mohtaç / möhtaç (<Ar. muhtac), roh, rohsat, yonuz (< Ar. yûnus) (JE, 176)
O.A.A.
Ankara; boón (bugün), dovâ, osan-, şo, yonan (AİA, 127)
Karaman; doa, şora, yokarda (KİAVAAAY, 37)
Kayseri; billor, dodaħ, osan-, şoruya (KMİA, 181)
Kırşehir; şo, yonan, yonuz (Yunus) (KYA, 44)
Nevşehir; boğun (bugün), osan-, möhdaç (NYA, 61)
Niğde; osan- (DS, IX), şo (NİYA, 34)
Sivas; dodânı (SİA, 49)
Yozgat; dodaħ, yoħarı (YYEA, 20), yonuz (YSİA, 23)
1.1.2.3.3. ü>ö:
K.A. bögün / bügün, böyü- , böyük / büyük , gömbrükçü (<gümrükçü) , gömüş , görültü , gövencir / gövercin, gözel , hölke (<ülke) , öveyik , yörü- (JE, 176)
Türkçe olmayan kelimelerde;
cöre(y)et (<Ar. cür’et) , höccet (<Ar. hüccet) , hök(ü)m (<Ar. hükm), hörmet (<Ar. hürmet), möhlet (<Ar. mühlet), möhür / mühür (<Ar. mühr) (JE, 176-177)
O.A.A.,
Ankara; höküm, sövari, tönel (AİA, 127)
Karaman; böyük, hökümet, gözel, özengi, hörmet, göveç (KİAAAY, 65)
Kayseri; böyü-, gözel, yörü- (GAMYA, 26), böyük, hörmetli, löküs (lüks) (KMİA, 181)
Kırşehir; hökümet, hörmet, möhür (KYA, 44)
Nevşehir; hökümet, gözel (NYA, 61)
Niğde; hökümet, löküs (NİYA, 34)
Sivas; böyü-, böyük, yörü- (SİYA, 111)
Yozgat; gözel, hökümed, hörmet, yörü- (YYA, 26)
1.1.2.4. Düz ünlülerin yuvarlaklaşması:
1.1.2.4.1.a>o:
K.A. boba / baba (JE, 177)
O.A.A.
Ankara; båba (AİA, 128)
Karaman; boba (KİAVAAAY, 61)
Kayseri; ifloz (iflas), fidon (fidan) (KMİA, 182)
Kırşehir; boba (KYAS 34)
Nevşehir; ġovağ (kavak) (NYA, 62)
Niğde; bobanne (babaanne) (NİYA, 34)
Sivas; boba (SİYA, 111)
Yozgat; boba (YÇA, 23)
1.1.2.4.2. e>ö:
K.A. örtesi (<ertesi) (Ağca, 1999: 95), dövlet (<Ar. devlet) (JE, 177)
O.A.A.
Ankara; dövlet (AİA, 129)
Karaman; dövlet (KİAAAY, 66)
Kayseri; dövletli (KMİA, 182)
Kırşehir; dóletimiz (KİA, 45)
Nevşehir; dövlet, örtesi (NYA, 62)
Niğde; yok
Sivas; dövled (SİA, 42)
Yozgat; dövlet, dövür (YYA, 25)
1.1.2.4.3. e>ü:
Dudak ünsüzleri ve diğer yuvarlak ünsüzlerin etkisiyle görülen bir yuvarlaklaşma örneğidir.
K.A. mürdümek (mercimek < Far. merdümek), pürde (< Far. perde) (JE, 177)
O.A.A.
Ankara; öpmüye, dövdürmüyen (AİA, 129)
Karaman; götürücez, götürüyüm, (KİAVAAAY, 66)
Kayseri; ötü (öte), ölüncük (KMİA, 182)
Kırşehir; ötü, öpmüye, köşüye (KİA, 44)
Nevşehir; yok
Niğde; öölüydün (öyleydin) (NİYA, 34)
Sivas; sülüman (Süleyman), üsüyün (Hüseyin), söölüym (söyleyim) (SİA, 42)
Yozgat; böcüg, hüsüyün (Hüseyin), köşüye, sülüman (YYA, 24)
1.1.2.4.4. ı>u:
K.A. buçak , fursant (fırsat), sabuka, sabur, saburlu, sufat / sıfat, puŋar / bunar / pıŋar (JE, 177)
O.A.A.
Ankara; çaruk, yaluŋuz, ġaşuk, bâluyuz, aklum (AİA, 130)
Karaman; buçak, furun (KİAVAAAY, 66)
Kayseri; suvanırdı (KMİA, 182), kapu, sabur (GAMYA, 26)
Kırşehir; buçaħ (KİA, 45)
Nevşehir; yok
Niğde; suvamak (DS, X)
Sivas; altun, gaşuk, yapusu, yayukda (SİA, 111)
Yozgat; altun, puŋar, suvar (YYA, 25)
1.1.2.4.5. i>u:
K.A. humaye (<Ar. himaye) (JE, 177)
O.A.A.
Ankara; yok
Karaman; buyumuş (bu imiş), olurumuş, çousa (çok ise) (KİAVAAAY, 66)
Kayseri; uçun (GAMYA, 26)
Kırşehir; duvan (divan), nuçun, uçun (KİA, 44)
Nevşehir; elduvan (eldiven), merduvan (merdiven) (NYA, 62)
Niğde; uçun (DS, XI), olsuydu (olsa idi) (NİYA, 34)
Sivas; elduvan (DS, V), erukleri, uçun (SİA, 112)
Yozgat; cuvara (sigara), merduvan (YSİA, 24), uçun (YÇA, 23)
1.1.2.4.6. i>ü:
K.A. püşman, şüfelik / şifelik (JE, 177), perüşan, zeytün (Köremezli, 2009: 23)
O.A.A.
Ankara; bür sürü, hürü (huri), müdür, münübüs (minibüs) (AİA, 130-131)
Karaman; gumpür (kumpir), bu güb (bu gibi), götürüyüm (KAİAVAAAY, 66)
Kayseri; büssürü (bir sürü), müsâfir, düzül- (KMİA, 182)
Kırşehir; niçün, turüs (turist), mümün, mevlüd (KYA, 45)
Nevşehir; Benlü Dülber (NYA, 62)
Niğde; pioşman, tesbüy (tesbih) NİYA, 34)
Sivas; büber, bül-, demürcülük, püşür- (SİYA, 112)
Yozgat; müsafir, süvaz (Sivas), türküye (Türkiye) (YYA, 25)
1.1.2.5. Yuvarlak ünlülerin düzleşmesi:
1.1.2.5.1.ö>e:
K.A. çezil- (<çözül-) (Kahya, 2008a: 383)
O.A.A.
Ankara; çeozilmişdi (AİA, 131)
Karaman; çezeriz (KİAVAAAY, 67)
Kayseri; çezgi (çözgü) (KMİA, 182)
Kırşehir; çez- (KYAS, 57)
Nevşehir; bėyle, êle/ėyle, şėyle (NYA, 63)
Niğde; beolindi, beoyle (NİYA, 35)
Sivas; çez- (SİYA, 112)
Yozgat; beyle, çez-, şeyle (YYA, 25)
1.2. Ünlü düşmesi:
O.A.A. ile K.A. arasında ortak olan ünlü düşmesi içseste görülen dar ünlülerin düşmesidir. Önseste ünlü düşmesi konusunda bir paralellik görülmemektedir.
K.A. Anadol (<Anadolu), nic oldu (<nice oldu), çünk (<Far. çün+ki), diş ehli (<dişi ehli)”kadın”, mahle (mahalle), mahsare (Ar. muhâsara), fazlet / fazilet (fazîlet), hazne (hazîne), rahya (râyiha) (JE, 181)
O.A.A.
Ankara; başk adam, iy olur, virrim (AİA, 134-135)
Karaman; çersinde (içerisinde), böyyerek, ġuzluġ, ki (iki), muayne, yazcı (KİAVAAAY, 68)
Kayseri; bell olur, ġaflesi (kafilesi), sıfraltı (sofra altı) (KMİA, 147, 183), mahle (GAMYA, 44)
Kırşehir; eyce (iyice) mernos, nerden, orya (KİA, 47), mahle (KYAS, 175)
Nevşehir; getirrik, yanna, eyce (NYA, 64)
Niğde; irbâm (İbrahim), o daya (o odaya) (NİYA, 35)
Sivas; bişirrik, eyce (SİYA, 113)
Yozgat; babanem, goyver, mahle (YYA, 27)
1.3. Korunan ünlüler:
Eski Türkçedeki kangı ve kanı kelimelerinin sonses ünlüsü –ı yazı dilinde –i ünlüsüne çevrildiği halde K.A. ve O.A.A.’nda korunmuş aynı şekilde ısıcak kelimesinin önses ünlüsü yazı dilinde düşmesine rağmen söz konusu ağız alanlarında düşürülmemiştir.
1.3.1. ı-:
K.A. ısıcak (JE, 174), hangı (JE, 184) şeklinde kullanılmaktadır.
O.A.A.
Ankara; hanı, hangı, ıÇcak(<ısıcak) (AİA, 92, 158)
Karaman; ısıcak (KİAVAAAY, 756), ısıtma (KYA, 40)
Kayseri; hanı, hangı (GAMYA, 21)
Kırşehir; ısıcaħ (KYAS, 140), hangı (DS V)
Nevşehir; yok
Niğde; ıccak (DS, VII)
Sivas; ısıcak (SİYA, 639)
Yozgat; hangí, haní, ısıcaħ (YYA, 435, 447)
1.4. Dil Benzeşmesi:
Türkçe kelimelerin yanında Arapça ve Farsça kelimelerin büyük bir bölümü de dil benzeşmesine tâbiidir.
1.4.1.İlerleyici benzeşme:
İç ve son sesteki ünlülerin ön ses ünlüsüne benzemesidir.
1.4.1.1. Tam benzeşme:
Ön ses ünlüsünün sonraki hecelerdeki ünlüye benzemesidir.
1.4.1.1.1. a-e>a-a:
K.A. ahça (akçe), alav (alev), habar (<Ar. haber), mağşar (<Ar. mahşer), talap (<Ar. talep) (JE, 184)
O.A.A.
Ankara; ataş, bâça (bahçe), habar, zatan, (AİA, 94)
Karaman; acap, ataş, habar, (KİAVAAAY, 52)
Kayseri; asabıya (asabiye), dayra (daire) (GAMYA, 21)
Kırşehir; ataş (KYA, 34),
Nevşehir; Hatıca (NYA, 48)
Niğde; habar (NİYA, 181)
Sivas; ataş (SİYA, 97)
Yozgat; alamat (alamet), ataş, habar (YYA, 23, 250)
1.4.1.1.2. e-a>e-e:
K.A. bele (<bela), enteri (<entari), keremet (<keramet), mezer (<mezar), terezi (<terazi) (JE, 185)
O.A.A.
Ankara; ezen, zerdeli, (AİA, 94)
Karaman; mezer (KİAVAAAY, 52)
Kayseri; mezer (GAMYA, 21)
Kırşehir; bėle (KYAS, 29), entere (KYAS, 89), terezi (KYAS, 228)
Nevşehir; yok.
Niğde; mezer (DS, IX)
Sivas; mezer (SİYA, 97)
Yozgat; ezen (YYA, 23)
1.1.4.1.1.3. a-i>a-a:
K.A. cahal (<cahil) (JE, 184), nasa(h)at (<nasihat) (JE, 184), sa(h)ap (<sahip) (JE, 184), şa(h)at (<şahit) (JE, 184)
O.A.A.
Ankara; yok.
Kayseri; saap (GAMYA, 299)
Karaman; yok.
Kırşehir; cahal (DS, III), sahap (KYAS, 203)
Nevşehir; yok
Niğde; cahal (DS, III)
Sivas; cahal (DS, III)
Yozgat; şahan (YYA, 24)
1.5. Dudak benzeşmesi:
İlk hecesinde düz ünlü bulunan bir kelimenin sonraki hecelerindeki ünlülerin de düz ünlüye dönüşmesidir.
1.5.1. İlerleyici benzeşme:
1.5.1.1. a-u>a-ı:
K.A. ah-ı zar (<ah u zar), arzı, çabık, çamır (<çamur), kavrıl-, namıs, savış-, tabır, tabıt, yavrı (JE, 184-185)
O.A.A.
Ankara; armıt, çamır, çavış, davıl, garpız, hamır, havlı, savır- vapır, yâmır, yavrım (AİA, 102)
Karaman; çavış, tavık, yâmır, savınma, barıt, çapıt, çamır, kavır-, yımırta, sabın, namıs (KİAVAAAY, 55)
Kayseri; armıdı, çamır, hamır, sabın, yâmır, yımırta (KMİA, 176)
Kırşehir; armıt, avıç, çamır, çavış, savır-, gavış-, tavıħ, yavrı (KYA, 39)
Nevşehir; davıl, gavış-, hamır, havız, mâsıl, savır-, tavıħ, yımırta (NYA, 55)
Niğde; mıhdar, tavık, yavrı, yımırta (NİYA, 28)
Sivas; camız, mahsız (mahsus), mıhdar (SİA, 43)
Yozgat; gabıl, hamır, namıslı, yâmır (YYA, 25)
1.5.2. Gerileyici benzeşme:
İlk hece ünlüsünün iç veya son ses ünlüsüne benzemesidir.
1.5.2.1. a-e>e-e:
K.A. esker, ecele, mehkeme, tenecik (<tane+cik) (JE, 185-186)
O.A.A.
Ankara; dene (AİA, 94)
Karaman; esker, tene (KİAVAAAY, 52-53)
Kayseri; dene, vesiyet (KMİA, 173)
Kırşehir; dene, esger, (KYA, 35)
Nevşehir; dene / tene (NYA, 48)
Niğde; dene, (NİYA, 178)
Sivas; dene, teze (SİYA, 97)
Yozgat; denecig (YYA, 23)
1.5.2.2. e-a>a-a:
K.A. amanet (<Ar. emanet), aspap (<Ar. esvap) (JE, 186)
O.A.A.
Ankara; barabar (AİA, 94)
Karaman; asas, asbab (esvap), aşkıya, marak (KİAVAAAY, 52)
Kayseri; antari (entari) (GAMYA, 290)
Kırşehir; amānet, asbab (KYAS, 10, 16, 126)
Nevşehir; asbap (NYA, 48)
Niğde; asdap (DS, I)
Sivas; asbab (DS, I)
Yozgat; asbabını (YYA, 23)
1.5.2.3. i-a>i-e:
K.A.birez (<biraz), şife (JE, 185)
O.A.A.
Ankara; birez (AİA, 286)
Karaman; birez (KİAVAAAY, 52)
Kayseri; birez (sahadan)
Kırşehir; birez (DS, II)
Nevşehir; birez (NYA, 47)
Niğde; birez (NYA, 32)
Sivas; birez (DS, II)
Yozgat; birez (YYA, 281)
1.6. Ünlü benzeşmezliği:
KT ve OAA’nda asıl eğilimin ünlü benzeşmesi doğrultusunda olduğu görülmekle birlikte hem ilerleyici hem de gerileyici ünlü benzeşmezliği örneklerine de rastlanır.
1.6.1. İlerleyici benzeşmezlik:
İlk ve sonraki hecelerinde aynı türden ünlü bulunan kelimelerin sonraki hecedeki ünlülerinin farklılaşmasıdır.
1.6.1.1. a-a>a-e:
K.A. Arep (Köremezli, 2009: 25), acer, garez, gazep, karer, maade, mahel, mane (JE, 187)
O.A.A.
Ankara; acer, gader, (AİA, 275),
Karaman; ayren (KİAVAAAY, 55), galey, garer, haley, yare (KVYA, 51)
Kayseri; acer, karer (KAII, 96, 374), gader (KMİA, 178)
Kırşehir; acer, gader, garer (KYAS, 2, 99, 102, 175)
Nevşehir; acer (DS I)
Niğde; acer, gader, garer (DS I, VI)
Sivas; acer gader (DS I, VI)
Yozgat; gader (YYA, 376)
1.6.1.2. e-e>e-i:
K.A. kefin (JE, 187)
O.A.A.)
Ankara; kefin (AİA, 1074)
Karaman; kefin (KİAVAAAY, 775)
Kayseri; kefin (OAAD, 249)
Kırşehir; kefin (KYAS, 153
Nevşehir; yok
Niğde; kefinini (NİYA, 33)
Sivas; kefin (SİYA, 648)
Yozgat; ireçil (reçel), herkiş (herkes) (YSİA, 22)
1.6.2. Gerileyici benzeşmezlik:
İlk ve sonraki hece ünlüleri aynı türden olan kelimelerin ilk hece ünlülerinin farklılaşmasıdır.
1.6.2.1. a-a>e-a:
K.A. ehval, emma, ezamet, ezap, ezat, helas, heraret (JE, 187)
O.A.A.
Ankara; ehpap (AİAS, 95)
Karaman; temam (KVYA, 50), zeman (KİAVAAAY, 55)
Kayseri; nemaz, senâyi, hevâ, zemânı, temam, heram, (KMİA, 178)
Kırşehir; ėhali, ėhbap, temam (KYAS, 85, 227)
Nevşehir; yok
Niğde; ehbap (DS, V)
Sivas; temam (SİYA, 697)
Yozgat; ehbablıħ (YYEA, 18)
1.7. Sıra değiştirme:
Kalın sıralı kelimelerin ince sıraya, ince sıralı kelimelerin kalın sıraya geçmesidir.
1.7.1. İnce sıradan kalın sıraya geçme:
Çok yaygın bir ses olayı değildir. Sadece hizmet > hızmat değişmesine rastlanır.
1.7.1.2. i-e>ı-a:
K.A. hızmat (JE, 189)
O.A.A.
Ankara; hızmat (AİA, 1036)
Karaman; hızmat (KİAVAAAY, 405)
Kayseri; hızmat (sahadan)
Kırşehir; ħızmat (KYAS, 135)
Nevşehir; yok
Niğde; ħızmat (OAAD, 246)
Sivas; hızmat (SİYA, 635)
Yozgat; ħızmat (OAAD, 246)
1.8. Ünlü türemesi:
Ön, iç ve son seste görülen ve çok sayıda örneği bulunan bir ses olayıdır.
1.8.1. Ön seste ünlü türemesi:
r- ve l- ünsüzleri ile başlayan ödünç kelimelerin ön sesinde ı, i, u, ü ünlülerinden biri türer.
1.8.1.1. ı- türemesi:
K.A. ırısk (Ar. rızk), ırıza(JE, 178)
O.A.A.
Ankara; ıramazan, ırâmetlik, ırasla-, ırahat, ırahmatlı (AİA, 136)
Karaman; ırâbiye (Rabia), ırahat, ırahmetli, ıraz, ırâziye (KİAVAAAY, 70)
Kayseri; ıraf, ırafık (refik) (KMİA, 184), ırızk (GAMYA, 29)
Kırşehir; ıras (rast), ırahmet, ıramazan, ırızk (KYA, 49)
Nevşehir; ıraf, ıramazan, ıras, ıray (rey), ırâzı, ırıca (rica) (NYA, 66)
Niğde; ıraat (NYA, 36)
Sivas; ırafahiye (Refahiye), ırahat, ıramazan, ırıza (SİYA, 113)
Yozgat; ıramazan, ırahat, ırza (YYA, 27)
1.8.1.2. i- türemesi:
K.A. ilahana, ila(y)ık, ilazım, ileğen, ilevent, iliman, irafık (Ar. refik), irabbi, irahat, irahmet, irahya (Ar. rayiha), irast, irazı, ire(y)iz, irenk, iresm, iret, irezil, irica, irical (JE, 178-179)
O.A.A.
Ankara; ilên, ilayıg, ilazım, ireçber, ireçel (AİA, 136)
Karaman; iraz (Raziye), irek (renk) irezil, ilâna (lahana), ilên (leğen) ireçel, ilazım, (KİAVAAAY, 70)
Kayseri; ilazım, ilân (<leğen), ilâne (lahana), iras, irêz (reis), irezil (KMİA, 184; GAMYA, 29; OAAD, 247)
Kırşehir; ilâzım, ireçberlik (rençberlik), ireçel, irezil (KYA, 48-49)
Nevşehir; ilân (leğen), ilâzım, ilimon, İrâbe (Rabiye), irahat (NYA, 65)
Niğde; ileğen, ileçel (reçel) (NİA, 36)
Sivas; ilâzım, ireşbellik (SİYA, 113)
Yozgat; ilimon, ilazım, ilayıħ, irençberim (YYA, 27)
1.8.1.3. u- türemesi:
K.A. uruba (urba<İt. roba), urya (<Ar. ru’yâ) (JE, 179), Urum (Arslan 1999)
O.A.A.
Ankara; urus, urum (AİA, 136)
Karaman; uruba (KİAVAAAY, 70)
Kayseri; uruplâ (Ar. rubû’+lağı) (KA II, 588), urum (OAAD, 260), urusya (KMİA, 184)
Kırşehir; uruba, uruf (ruh), urum, urus (KYA, 236-237) Kırşehir
Nevşehir; uruba (NYA, 67)
Niğde; urup (Ar. rubû’) (DS XII)
Sivas; uruf (ruh), urum, urusya (SİYA, 113)
Yozgat; urus (YYA, 27), urum, urgıya (< Ar. Rukiye) (YEYA, 22), uruf (< Ar. ruh) (YÇA, 25)
1.8.1.4. ü- türemesi:
K.A. üleş (<leş<Far. lâşe), ürüskar / ürüzgar, ürüşfet (<rüşvet) “faiz”, ürya (JE, 179)
O.A.A.
Ankara; ürkiye (Rukiye) (AİA, 136)
Karaman; ürüsüm (rüsum) (KİAVAAAY, 70)
Kayseri; üryamı (KMİA, 184)
Kırşehir; üleş, ülüzgar (<rüzgar), ürüya, (KYA, 49)
Nevşehir; üleş, ürye (NYA, 67)
Niğde; üleş, ürya (DS, XI)
Sivas; üleş (DS XI), ürüyam (SİA, 52)
Yozgat; üleş, ürüya, ürüzgar (YYA, 27)
1.8.2. İç seste ünlü türemesi:
1.8.2.1. -a- türemesi:
K.A. eşaye (Ar. eşya’) (JE, 180)
O.A.A.
Ankara; yok.
Karaman; sahadıç (sağdıç), alaman, mayahoş, soŋara (KİAVAAAY, 70)
Kayseri; alaman (GAMYA, 29)
Kırşehir; alamanya (KYA, 50)
Nevşehir; yok.
Niğde; yok.
Sivas; yok.
Yozgat; alamanya (YEYA, 22), paħalıva (baklava) (YSİA, 26)
1.8.2.2. -e- türemesi:
K.A. höcere (<Ar. hucre), şeher / şehir (<Far. şehr) (JE, 179-180), zeher (<zehir <Far. zehr) (JE, 185)
O.A.A.
Ankara; şeher, ferengi, fahereddin (AİA, 137)
Karaman; foter (fötr) (KİAVAAAY, 70)
Kayseri; adresesi, tiyezem (teyzem) (KMİA, 184), höter (<Fr. fötr) (GAMYA, 29)
Kırşehir; göçemenlik (KYA, 50)
Nevşehir; yok.
Niğde; şeer (şehr) (DS, X)
Sivas; şeher (SİA, 53)
1.8.2.3. -ı- türemesi:
K.A. masıraf, mızırak, sıçıra-, sızıla-, tılısım (<tılsım <Ar. tılısm) (JE, 180)
O.A.A.
Ankara; abıla, masıraf, sıçıra- (AİA, 137)
Karaman; gadastıro, haşıla-, masıraf, patıla- (KİAVAAAY, 71)
Kayseri; amıca (KMİA, 184), gayıbettim (kaybettim) (GAMYA, 29)
Kırşehir; abıla (DS, I), altılarını (altlarını) bamıya (KYA, 50)
Nevşehir; yok.
Niğde; abıla (DS, I)
Sivas; adıres (SİA, 54), haşıla-, masıraf, (SİYA, 113)
Yozgat; fıransız, gıram, hamıza, haşılarıħ (YYA, 27)
1.8.2.4. -i- türemesi:
K.A. derdiment (Far. derd-mend), emişeri (<hemşeri <Far. hemşehrî), haziret, heliva, hemişere (Far. hemşîre), icira, namizet, secida (Ar. secde), titire- (JE, 180)
O.A.A.
Ankara; ediraF, iŋile-, metire, sekizen, titire-, (AİA, 137)
Karaman; ediraf, ibirahim, idiris, kompile, metire, moderin, titiretme, (KİAVAAAY, 71)
Kayseri; amice, ediraf, feriyat hasiret (GAMYA, 30), idiris, metire (KMİA, 184)
Kırşehir; azirâyil, hasiret, haziret, titire- (KYA, 50)
Nevşehir; afiyon, gadiro, metiro (NYA, 67)
Niğde; yok.
Sivas; ediraf, metire (SİYA, 113)
Yozgat; film, metire, tirene (YYA, 27)
1.8.2.5. -u- türemesi:
K.A. amuca (Köremezli, 2009: 24), ayulık (<aylık), ayuna (<ayna <Far. âyîne), boyulu, duyugu, uyudur-, uyugun (JE, 180)
O.A.A.
Ankara; gonturol, guruşun (kurşun) (AİA, 138)
Karaman; konturolü, kudureti, soŋura, (KİAVAAAY, 71)
Kayseri; duruna (turna), guduret, sufura (sofra) (GAMYA, 30)
Kırşehir; apartuman, ķúlúçe (külçe < Far. ķuliçe) (KYA, 50)
Nevşehir; guduret (NYA, 67)
Niğde; yok.
Sivas; yaluŋuz (SİA, 53)
Yozgat; âsûvaTda (YSİA, 26), boduruma (YÇA, 25)
1.8.2.6. -ü- türemesi:
K.A. böyüle, köyülük, öyüle, ücüret / iciret (Ar. ucret), söyüle- (JE, 180)
O.A.A.
Ankara; ücüret (AİA, 138)
Karaman; ücüret (KİAVAAAY, 71)
Kayseri; ürümek (ürmek) (OAAD, 261),
Kırşehir; ürümek (KYAS, 239)
Nevşehir; yok.
Niğde; gúbür (gübre) (NİA, 181)
Sivas; gübür (SİYA, 628)
Yozgat; üsütümüze (YEYA, 22)
1.8.3. Son seste türeme:
1.8.3. -i türemesi:
K.A. hemi (Kahya, 2008a: 381)
O.A.A.
Ankara; hemi (AİA, 139)
Karaman; hemi (KİAVAAAY, 71)
Kayseri; hemi (KMİA, 184)
Kırşehir; hemi (KYAS, 132)
Nevşehir; yok
Niğde; yok
Sivas; hemi (SİA, 54)
Yozgat; hemi (YÇA, 25), nėhâyeti, velhâsılı (YSİA, 27)
1.9. Orta hece ünlüsünün korunması:
En çok iki heceli bir kelime, ünlüyle başlayan bir ek aldığında veya ünlüyle başlayan bir kelime ile birleştiğinde dar orta hece ünlüsü (ı, i, u, ü) korunmaktadır.
K.A. ilimi, isimine, katıl et-, sabır et-, vakıf eyle-, zulum et-, şükür et-. (JE, 180)
Standart dilde düşen bazı orta hece ünlüleri korunmaktadır: hokula- (<koku+la-), uyuku (<uyu-ku) (JE, 180)
O.A.A.
Ankara; hepisi (AİA, 138), kokulamak (DS, VIII)
Karaman; ġabiristan devirini, nesile, üfüle- (KİAVAAAY, 68)
Kayseri; ħoħulamak (koklamak) (sahadan)
Kırşehir; hepisi / hebisi (KYAS, 133)
Nevşehir; yok.
Niğde; yok.
Sivas; hepisi (SİYA, 113)
Yozgat; hepisi (YSİA, 26)
Sonuç
Yayımlanmış ağız materyallerinin karşılaştırmalı olarak değerlendirilmesi, Karamanlı ağzı ile Orta Anadolu ağızları arasındaki ilgiyi hem ünlü ve ünsüz sistemi hem de söz varlığı bakımından çok açık bir şekilde ortaya koymaktadır.
Karamanlı Türkçesi ağzının basılı metinlere dayalı olarak işlenmesi, Orta Anadolu ağzı çalışmalarının ise tüm bölgeyi kapsamaması ve bazı verilerin mevcut çalışmalara yeterince yansımaması daha net ve doğru sonuçlara varma konusunda bazı zorluklara yol açmaktadır.
Bütün bu sıkıntılara rağmen ünlü sistemi bakımından, kaybolmakta olan Karamanlı ağzının bir Orta Anadolu ağzı olduğunu kesin olarak söylemek mümkündür. Karşılaştırması yapılan ünlü değişmeleri, ünlü düşmeleri, korunan ünlüler, yabancı kelimelerdeki ünlü benzeşmeleri, ünlü benzeşmezliği, sıra değiştirme, ünlü türemesi ve orta hece ünlüsünün korunması özellikleri bakımından KT ile OAA’nın tam bir sistem bütünlüğü içinde olduğu görülmüştür.
Ünsüz sistemi ve şekil bilgisi alanlarında yapılacak benzer çalışmalar Karamanlıların etnik kimliğini ve kültürel aidiyetini açıklama çabalarına ışık tutacaktır.
KAYNAKLAR
ACER, Fatih (2003), Yerköy ve Yöresi Ağızları, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış yüksek lisans tezi), Kayseri. (Kısaltması YEYA)
AKÇA, Hakan (2009), Ankara İli Ağızları, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış doktora tezi), Ankara. (Kısaltması AİA)
ANZERLİOĞLU, Yonca (2003), Karamanlı Ortodoks Türkler, Phoenix Yayınevi, Ankara.
ARSLAN, Ahmet (1999), “Biz Kapadokyalıyız”, “Türkçe Konuşan Hıristiyanlar”, Hürriyet Gazetesi, 22-23.03. http://webarsiv.hurriyet.com.tr/1999/03/23/104202.asp
BAYKURT, Cami (1932), Osmanlı Ülkesinde Hristiyan Türkler, İstanbul.
BAYRAKTAR, Sibel (2000), Kayseri Merkez İlçe Ağzı, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış doktora tezi), Edirne. (Kısaltması KMİA)
BÜYÜKAKKAŞ, Ahmet (1996), Niğde ve Yöresi Ağızları, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış yüksek lisans tezi), Kayseri. (Kısaltması NİYA)
CAFEROĞLU, Ahmet (1995), Orta Anadolu Ağızlarından Derlemeler, TDK yay., Ankara. (Kısaltması OAAD)
DELİCEOĞLU, Fatma (2002), Gesi, Ağırnas, Mimarsinan ve Yöresi Ağızları, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış yüksek lisans tezi), Kayseri.
DEMİR, Necati – ŞEN, Ülker (2006), Sivas İli ve Yöresi Ağızları (Etnik Yapı –Dil İncelemesi-Metinler-Sözlük), Gazi Kitabevi, Ankara.(Kısaltması SİYA)
ECKMANN, Janos (1950), “Anadolu Karamanlı Ağızlarına Ait Araştırmalar I. Phonetica”, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Dergisi, VIII, 1-2, Mart-Haziran, Ankara, s.165-200. (Kısaltması JE)
ECKMANN, Janos (1991), “Karaman Edebiyatı” Türk Dünyası Edebiyatı I, Neşre hazırlayan: Halil Açıkgöz, Türk Dünyası Araştırmaları Vakfı, İstanbul, s.20-37.
EYİCE, Semavi (1962), “Sallaville, Sévérien – Eugéne Dalleggio, Karamanlidika, Yunan Harfleri ile Türk Dilinde Basılmış Kitapların Analitik Bibliyografyası 1, 1584-1850”, Belleten XVI, 102, s. 369-374, Ankara.
EYİCE, Semavi (1975), “Anadolu’da “Karamanlıca” Kitâbeler (Grek harfleriyle Türkçe kitabeler)”, Belleten XXXIX, 153, s.25-48.
EYİCE, Semavi (1980), “Anadolu’da “Karamanlıca” Kitâbeler (Grek harfleriyle Türkçe kitabeler) II”, Belleten XL, 176, s.683-696.
GÜNŞEN, Ahmet (2000), Kırşehir ve Yöresi Ağızları, TDK, Ankara. (Kısaltması KYA)
GÜNŞEN, Ahmet (2001), Kırşehir ve Yöresi Ağızları Sözlüğü, Ocak yay., Ankara. (Kısaltması KYAS)
HAZAR, Mehmet- Oğuz, ÖZDEM (2008), “Grek Asıllı Karamanlı Türkçesi Alfabesinin Kullanımı Üzerine” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/6 Fall, s.337-353.
İLASLAN, Ümit (2006), Yozgat-Çandır Ağzı, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış yüksek lisans tezi), Kayseri. (Kısaltması YÇA)
KAHYA, Hayrullah (2008), “Karamanlıca Bir Esere Göre Karamanlıcada Arapça ve Farsça Kelimeler”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume, 3/3 Spring, s.480-501.
KAHYA, Hayrullah (2008a), “Karamanlıca Bir Kitap Yeñi Hazne ve Dil Özellikleri (İmlâ Özellikleri Ve Ses Bilgisi)” Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 3/6 Fall 2008, s.367-407.
KILIÇER, İsmail (1998), Yozgat ve Yöresi Ağızları, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış yüksek lisans tezi), Van. (Kısaltması YYA)
KORAŞ, Hikmet (1992), Karaman ve Yöresi Ağızları, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Basılmamış yüksek lisans tezi), Kayseri. (Kısaltması: KVYA)
KORKMAZ, Zeynep (1994), Nevşehir ve Yöresi Ağızları I. Cilt Ses Bilgisi Phonétique, TDK yay., Ankara. (Kısaltması NYA)
KÖREMEZLİ, Buket (2009), Karamanlıca Yazılmış İlk Roman Temaşa-i Dünya ve Cefakâr u Cefakeş Üzerinde Dil İncelemesi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış yüksek lisans tezi), Kayseri.
MİSAİLİDİS, Evangelinos (1988), Seyreyle Dünyayı (Temaşa-i Dünya ve Cefakâr u Cefakeş) hzl. Robert Anhegger – Vedat Günyol, 2. Basım, İstanbul, Cem Yayınevi.
PAÇACIOĞLU, Burhan (1987), Sivas İlbeyli Ağızları (İnceleme-Metinler-Sözlük), Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Ankara. (Kısaltması SİA)
TEKİN, Feridun (1994), Kaman ve Yöresi Ağızları (Giriş-İnceleme-Metin-Sözlük), Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış yüksek lisans tezi), Kayseri. (Kısaltması KAYA)
UYSAL, İdris Nebi (2009), Karaman İli Ağızları ve Anadolu Ağızları Arasındaki Yeri, Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış doktora tezi), Denizli. (Kısaltması KİAVAAAY)
ÜMİT, Adem (2006), Yozgat Sorgun İlçesi Ağzı, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Basılmamış yüksek lisans tezi), Ankara. (Kısaltması YSİA)
YEDEKÇİOĞLU, Kâzım (1992), Kayseri Ağzı II Sözcükler, Kayseri. (Kısaltması KA II)
[1] Bu çalışmada büyük ölçüde kaynak olarak kullanılacak Janos Eckman’ın “Anadolu Karamanlı Ağızlarına Ait Araştırmalar I. Pnonetica” (A.Ü. DTCF Dergisi, VIII, 1-2, Mart-Haziran, Ankara, s.165-200. Kısaltması JE) adlı makalesi 1756-1818 yıllarında yayımlanmış sekiz Yunan harfli Türkçe kitaba dayanmaktadır.