Özet
AZERBAYCAN VE OSMANLI TEZKİRELERİNİN MÜKAYESESİ
Ortaçağ'dan bugüne kadar Azerbaycan ve Türkiye edebiyatları arasında kırılmaz ilişki ve karşılıklı etkileşim olmuştur. Çeşitli dönemlerde yaşayıp eser vermiş şahsiyetlerin birbirinden tesirlenmesi, karşılaştırmalı edebiyat araştırmacıları tarafından farklı açılardan incelenmiştir. Ancak Azerbaycan tezkireciliği sistemli şekilde araştırılmadığı için Azerbaycan ve Osmanlı yazarlarının kaleme aldıkları tezkireler karşılaştırmalı araştırmaya tabi tutulmamıştır. Sadece Yrd. Doç. Dr. Ö.Bayram doktora tezinin ilgili bölümünde Seyyid Azim Şirvani tezkiresinin bazı yönlerini Osmanlı tezkireleriyle mukayese etmiştir.
Azerbaycan ve Türkiye edebi ilişkileri, etkilenmeler, farklılıklar karşılaştırmalı edebiyat açısından çok az öğrenilmiştir. İlk kez tarafımızdan Azerbaycan tezkireciliği kapsamlı bir şekilde araştırılmış ve "Azerbaycan Tezkirecilik Tarihi" adlı monografi şeklinde yayınlanmıştır. Bundan sonra XVI. yüzyıldan itibaren oluşup gelişen Azerbaycan ve Osmanlı tezkireciliği arasında karşılaştırmalar yapılmıştır.
Makalede Azerbayan ve Osmanlı tezkireleri arasındakı karşılaştırmayı 5 başlık altında değerlendirdik. Azerbaycan tezkirecileri 46, Osmanlı tezkirecileriyse 32 tezkire kaleme almışlar. Azerbaycan tezkirecileri eserlerini oluştururken tabaka, alfabe, coğrafi, kronolojik vb. prensipleri kullanmışlardır. Osmanlı tezkirecileri ise sadece tabaka ve alfabe yöntemini uygulamışlardır. Osmanlı tezkirecisi Aşik Çelebi ilk kez eserinde şairleri ebced harfleri temelinde sıralamıştır. XVII. yüzyıl tezkire yazarı Güfti ise Türk edebiyatında tek manzum tezkiresiyle meşhurlaşmıştır. Azerbaycan tezkirecileri tezkirelerinin büyük kısmını Farsça kaleme almışlar. Türkiye tezkireçileri ise eserlerini Türkçe kaleme almışlardır. Osmanlı tezkireleri 60'dan fazla Azerbaycan şairi hakkında bilgisi içermesi açısından edebiyatımızın çok önemli kaynaklarındandır.
Anahtar Kelimeler
Azerbaycan, Osmanlı, tezkire, mukayese, karşılaştırma, benzerlik, farklılık.