Özet
ESKİ TÜRKÇE TEG “GİBİ” BENZETME EDATININ ÖZBEK TÜRKÇESİNDEKİ DURUMU
Eski Türkçedeki benzetme edatı teg, günümüz Özbek Türkçesinde kullanılan pek çok benzetme ek ve edatları arasında en işlek olanıdır. Edat, Özbek Türkçesinde artık ekleşmiştir. Teg edatının ekleşmesi sonucunda +dek, +däy, +dåğ, +dåq, +däyin, +däk, +däkä, +däqä, +äqä, +däqängi, +äqängi gibi değişkeleri ortaya çıkmıştır. Ancak bunlardan +dek ve +däy en yaygın olan biçimlerdir. Bunlardan +äqä, +äqängi değişkeleri yalnızca işaret zamirlerinde kullanılır: bunäqä, şunäqängi, unäqä, oşänäqängi vb.
Kelime başındaki ünlü daha klasik dönemde ötümlüleşmiş t- > d- olmuştur. Günümüz Özbek yazı dilinde ekler genel olarak tek biçimlidir ve ünsüz uyumu yazıda gösterilmez. Bundan dolayı ek daima d’li olarak yazılmaktadır.
Eski Türkçede teg edatı zamirlere gelirken onları belirtme hâlinde isterdi: bunı teg “böyle”. Ancak günümüzde bu edat zamirlere gelirken onları yalın veya tamlayan hâlinde ister: bizdek ? bizningdek. Özbek imlâsında +dek biçimbirimi daima birleşik yazılır.
+dek ve değişkeleri özellikle yaygın biçimde sıfat-fiillerle birleşerek türemiş zarf-fiiller oluştururlar: +gändäy, +måqçidek, +güdek, +gündäy, +äyåtgändek vb.
Anahtar Kelimeler
Eski Türkçedeki teg benzetme edatı, Özbek Türkçesinde +dek benzetme edatı, Özbek Türkçesinde benzetme eylemi, ekleşen kelimeler, çok değişkenli ekler