Özet
MOĞOLLARIN GİZLİ TARİHİ’NDE CÜMLE İKMALİ
Sistemik İşlevsel Dilbilgisi (Systemic Functional Grammar) kuramı çerçevesinde, M.A.K. Halliday ve Ruqaiya Hasan tarafından geliştirilen yaklaşıma dayanılarak, bu makalede Moğolcadaki bağlaşı unsurları incelenmektedir. Çalışmanın temel amacı, metinlerde kullanılan bağlaşı araçlarının taşıdığı anlamları açıklamaktır. Bu doğrultuda, Moğolistan’ın önemli tarihî kaynaklarından biri olan Moğolların Gizli Tarihi adlı eserde yer alan ikame (substitution) işlevi taşıyan sözcük ve ifadeler ele alınmakta ve bunların kullanımına ilişkin temel ilkeler analiz edilmektedir.
SFG kuramında ikame olgusu, adıl (nominal), eylemsel (verbal) ve tümce düzeyinde (clausal) olmak üzere üç kategoriye ayrılmaktadır. Tümce düzeyindeki ikame ise üç alt başlıkta incelenmektedir: dolaylı anlatım tümcelerinin ikame edilmesi, koşul tümcelerinin ikame edilmesi ve kiplik belirten tümcelerin ikame edilmesi. Bu sınıflandırmaya dayanarak, Moğolların Gizli Tarihi adlı metinde tümceler arası çeşitli ikame biçimlerinin kullanıldığı gözlemlenmiştir. Özellikle, daha önce sunulmuş veya açıklanmış bir düşüncenin aynen tekrarlanmak yerine farklı sözcükler veya tümceler aracılığıyla yeniden ifade edilmesi dinleyicinin dikkatini çekme, ikna gücünü artırma ve anlatımda ekonomi sağlama işlevlerini yerine getirmektedir. İkame içeren tümceleri genellikle yorumlayıcı bölümler takip etmekte ve bu durum, metnin bütünsel anlam yapısına katkıda bulunmaktadır. Başka bir deyişle, yerine koyma içeren bir tümcenin ardından gelen ifadeler, metin içinde düşüncenin genişletilmesine ve ayrıntılandırılmasına hizmet etmektedir. Tümce düzeyindeki ikameler yalnızca olayların değerlendirilmesi ve yargılanmasıyla ilgili kiplik anlamlarını iletmekle kalmayıp aynı zamanda metin içerisindeki düşünceleri ayrıntılandırma, genişletme ve pekiştirme işlevlerini de üstlenmektedir. Buna ek olarak, ikame olgusu, olayların sayısı, zamanı, yeri ve nedeni gibi ek bilgileri sağlayarak metnin arka plan içeriğini (Tema) zenginleştirmekte ve bu sayede vurgulu bilgi (Rema) oluşturmaktadır.
Moğolca bağlaşı unsurlarının incelenmesi, metin oluşturma, metin analizi ve metin içindeki bilgi yapısının belirlenmesi açısından hem kuramsal hem de uygulamalı düzeyde önemli katkılar sunmaktadır.
Anahtar Kelimeler
bağlaşı, bağlaç, ad ikmali, eylem ikmali, cümle ikmali