Özet
DİVAN ŞİİRİNDE BİR VARMIŞ BİR YOKMUŞ REDİFLİ GAZELLER
Masalların başlangıç formellerinden olan “bir varmış bir yokmuş” kalıp ifadesi, Klasik Türk Edebiyatı sahasında da kullanılmıştır. Şu ana dek tespit edilen en erken dönemli beyit 17. yüzyıl şairlerinden Feridî’nin beyitidir. 18. yüzyıldan tespit edilen şiirler; Tokatlı Kânî ve Fahrî-i Celvetî’ye ait “bir var imiş bir yoğ imiş” redifli iki gazel ile, Edirneli Kâmî ve Ebubekir Sami Paşa’nın beyitleridir. Bu makalede “bir varmış bir yokmuş” başlangıç formelinin Divan şiirinde hangi amaçla kullanıldığı incelenmiş, ayrıca halk felsefesi içerisindeki yerine değinilmiştir. Sevgilinin güzellik unsurlarını öne çıkarma, feleğe çatma, dünyanın geçiciliği, zâhid eleştirisi gibi halk felsefesinin temel başlıklarının masal anlatma üslûbuyla işlendiği tespit edilmiştir. Divan şiirinde, harikulâde ve imkânsız durumları ve gerçeklerin masal, masalların gerçek olabileceği tekinsizliğini anlatma hedefiyle de kullanılmıştır. Bu şiirlerde; Divan şiiri estetiğinin, folklorik malzemenin ve halk felsefesinin aynı potada eritildiği görülmüştür. Kâmî de bir lugazını bu formel üzerinden kurmuştur. 19. Yüzyılda da bu redifle şiirler yazılmaya devam edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Başlangıç formelleri, bir varmış bir yokmuş, Divan edebiyatı, folklor, masal.