Özet
TARİHÎ DÖNEM FIKIH METİNLERİNDE TÜRKÇE İSLAMÎ TERİMLER
Türk dili tarihinde çeşitli inanç sistemlerine ait yabancı kökenli sözcüklere Türkçe karşılıklar üretme faaliyetleri, ilk kez Eski Uygur Türkçesi döneminde karşımıza çıkmıştır. Bu faaliyetler, Orta Türkçe döneminden itibaren İslamî kavramlara Türkçe karşılıklar üretme şeklinde görülmektedir. Bu çalışma kapsamında; Harezm Türkçesi sahasından Mu?înü’l Mürid, Kıpçak Türkçesi sahasından İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtîn, Eski Anadolu Türkçesi sahasından Kitâb-ı Ahkâmü’l-Akâyid ve Çağatay Türkçesi sahasından Mübeyyen Der Fıkh adlı fıkıh eserleri seçilmiş, bu eserlerde yer alan Türkçe İslamî terimler tespit edilip hangi Arapça terimin karşılığı olarak türetildikleri belirtilmiş, metin içinde geçtikleri cümle örnekleri ve aktarımları verilmiştir. Ayrıca üretilen Türkçe karşılıklar bağlamında; bu sözcüklerin ait olduğu kavram alanlarını, seçilen dört eserdeki ortaklıkları ve farklılıkları gösterebilmek adına bu veriler tablo hâlinde sunulmuştur. Çalışmanın sonucunda Muînü’l-Mürîd’de 30, İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtîn’de 22, Kitâb-ı Agkâmü’l-‘Akâyid’de 39, Mübeyyen Der-Fıkh’da 16 Türkçe İslamî terime ulaşılmıştır. Bu terimlerin Tanrı, iman, ibadet gibi temel kategorilerin yanı sıra yan kategorilere de ait olduğu görülmüştür. Kimi Türkçe karşılıklar bu dört eserden yalnız birinde karşımıza çıkarken kimilerinin ikisinde/üçünde ortak olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Arapça emr kelimesini karşılamak için türetilen Türkçe “buyruk” kelimesi dört fıkıh kitabında da ortak olarak kullanılan sözcük olmuştur.
Anahtar Kelimeler
İslamî terimler, fıkıh, Mu?înü’l Mürîd, İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtîn, Kitab-ı Ahkâmü’l-Akâyid, Mübeyyen Der Fıkh