Özet
HALDUN TANER’İN “KARŞILIKLI” ADLI ÖYKÜSÜNÜN SEYMOUR CHATMAN’IN ANLATI DİYAGRAMI BAĞLAMINDA ANALİZİ
Son yıllarda anlatıbilimsel çalışmaların hız kazanmasıyla muhtelif anlatı yapıları daha derinlemesine analiz edilme imkânı kazandı. Edebî metinler hakkında genelleyici/bütünleyici hükümler verme eğiliminden ayrıntılı çözümleme ediminin ağır bastığı daha parçalı, müstakil tahlil denemelerine geçildi. Elbette edebiyat eleştirisindeki bu değişimler üretilen edebî metinlerin niteliği ile yakından ilgilidir. Çünkü her metin, kendi eleştiri metodunu beraberinde getirir. Buna göre modernist ve postmodernist metinlerdeki girift anlatı ağlarını çözümleyebilmek için de yeni yöntemler geliştirildi. Roland Barthes, Gérard Genette, Seymour Chatman, Dorrit Cohn, Peter Brooks, Manfred Jahn gibi edebiyat kuramcıları farklılaşan anlatı form ve yapılarını inceleyerek onlara uygun analiz teknikleri geliştirdiler. Bu bağlamda Seymour Chatman’ın Öykü ve Söylem: Filmde ve Kurmacada Anlatı Yapısı adlı kitabı, sunduğu özgün çözümleme teknikleri açısından önemli kaynaklardan biridir. Öykü ve Söylem, sinema ve edebiyatı beraber okuyan, okura ve seyircilere aynı anda seslenen, disiplinlerarası bir metin olarak göze çarpar. Her iki alana dair muhtelif birçok kavramın birbirleriyle ilişkilendirilerek işlenmesi, yazınsal olanın şema, diyagram gibi unsurlar aracılığıyla görsel olanla desteklenmesi ve böylelikle izler-kitleye türlerarası, geniş bir perspektif sunulması, kitabı diğer anlatıbilimsel çalışmalardan farklı bir noktaya taşır. Bu makalede ise Haldun Taner’in -öykü, anı ve deneme türlerinden izler taşıması itibarıyla yine bir nevi “türlerarası anlatı” olarak nitelendirilebilecek- “Karşılıklı” adlı öyküsü, Chatman’ın anlatı diyagramı bağlamında analiz edilerek çözümlenmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler
Seymour Chatman, anlatıbilim, anlatı diyagramı, Haldun Taner, öykü, metin analizi