Özet
“GELENEKTEN DEYİŞE” KLASİK TÜRK VE FARS EDEBİYATLARININ ORTAK İFADE BİÇİMLERİNDEN “BAŞA TOPRAK SAÇMAK”
Türkler ve İranlılar (Farslar), tarih boyunca aynı coğrafyada yaşamış olmanın getirdiği birtakım ortak unsurlara sahiptir. Bu unsurlar, özellikle dil, edebiyat ve kültür alanında etkisini gösterir. Türkler, bilhassa Büyük Selçuklu ve Gazneli devletleri döneminde Fars kültürünü büyük oranda etkilemiş, buna mukabil bazen de Fars kültüründen etkilenmişlerdir. Bu etkileşimin örneklerinden biri de “başa toprak saçmak” geleneğidir. “Başa toprak saçmak” yahut “başa toprak savurmak”, “âcizlik bildirmek, yardım istemek, bir şey talep etmek, yasta olmak” anlamlarını ifade eden bir kalıptır. Bu geleneğin aslen hangi millete ait olduğunu tespit etmek güçtür, ancak her iki milletin edebiyatlarında kullanıldığı rahatlıkla söylenebilir. Farslarda “hâk ber-ser şüden” haliyle daha çok “bir şey istemek / aman dilemek” anlamlarında kullanılan yapı, Türklerde bir kimsenin yasta olduğunu yahut dünyaya küskünlüğünü ifade etmiştir. Klasik Türk Şiiri’nde bu yapıyla eş anlamlı olan “toprak döşenmek, taş yasdanmak, başta hasır yakmak, başta ateş/od yakmak” gibi kullanımlar da mevcuttur. Bu makalede, Türk ve Fars edebiyatlarının ortak ifade araçlarından birisi olan “başa toprak saçmak” geleneğinin anlam dünyası ve kullanım alanları hakkında bilgi verilecek, bu kullanım alanlarının her iki edebiyattaki bazı örneklerine değinilecek, benzer yapılardan bahsedilecektir.
Anahtar Kelimeler
Klasik Türk Edebiyatı, Klasik Fars Edebiyatı, gelenek, başa toprak saçmak, deyiş