Özet
MENAKIPNAMELERDE ARA SÖZLER MENÂKIB-I AKŞEMSEDDÎN ÖRNEĞİ
Genel itibarıyla “ana konudan ayrılma/uzaklaşma” olarak değerlendirilen ara sözler üslup, yapı ve işlev açısından anlatılarda önemli yere sahiptir. Sözlü anlatı geleneğinde bir üslup özelliği olan ara söz, yazılı anlatı geleneğinde sözlü icranın etkisi olarak görülmektedir. Ara sözlerle ilgili daha çok destan, halk hikâyesi, meddah hikâyesi, masal gibi sözlü anlatı türleri üzerinde incelemeler yapıldığı görülmüş; menakıpnamelerdeki ara sözlerle ilgili müstakil bir çalışmaya rastlanmamıştır. Menakıpnamelerde ara sözlerin incelenmesi sözlü icra bağlamından yazılı icra bağlamına geçiş sürecini anlamak adına önemlidir. Bu çalışmada Enisi tarafından kaleme alınan Menâkıb-ı Akşemseddîn’in Kastamonu nüshasındaki ara sözler icra bağlamı açısından işlevlerine göre incelenmiştir. Sözlü gelenekte farklı anlatıcılar tarafından anlatılan menkıbeler, menakıpname yazıcısı tarafından bir kurguya bağlı kalınarak yazıya geçirilmektedir. Bu yazıya geçirme hem bireysel hem de topluluk karşısında yüksek sesle okumaya uygun şekildedir. Menakıpnamelerde, menkıbelerin sözlü icra bağlamlarında kullanılan ara sözlerin yazılı icraya etkisinin yanında yazılı bağlamın gerektirdiği ara sözler de kullanılmaktadır. Bu doğrultuda kurgulanan metinde her ara sözün bir işlevi vardır. Menâkıb-ı Akşemseddîn’in incelenen nüshasında metnin kurgusuyla ilgili anlatıyı başlatma ve bitirme, menkıbelerin kaynaklarını bildirme, geçiş sağlama, zaman çizgisinde ileriye gönderme, genişletme, daraltma, güncelleme işlevinde ara sözler tespit edilmiştir. Aynı zamanda ara sözlerde kalıplaşma da görülmektedir.
Anahtar Kelimeler
Ara söz, menakıpname, icra bağlamı, kurgu, işlev.