Özet
MACBETH ‘TEN ÖLMEYE YATMAK’A KİŞİSEL ZAMANLAR: YIKICI ZAMANA KARŞI YAPICI ZAMAN
Hümanist hareketten etkilenen on altıncı yüzyıl trajedi yazarı William Shakespeare (1564-1616) ile modern dönemin yazarı Adalet Ağaoğlu (d. 1929) arasında “zaman”ı ele alışları noktasında birtakım ortaklıklar saptanmıştır. Macbeth’te (1606) kahraman, yıkıcı zamandan kaçamamış, sonsuz bir şimdide kalma isteği ya da hırsları nedeniyle bir süreliğine doğrusal zamanı dışlamıştır. Ne var ki sürekli ilerleyen zaman bütün gerçekleri gün yüzüne çıkarmış ve kahramanın sonunu getirmiştir. Ölmeye Yatmak’ta (1973) Aysel de doğrusal/kişisel zamandan kaçamamış, Macbeth gibi, bu zamanı bir otel odasında kımıltısızlaştırmış ancak metnin sonunda kahraman yüzleştiği geçmişinden aklanarak çıkmıştır. Onun zamanı Macbeth’ten farklı olarak yapıcıdır. Aysel kendi ben’ine kavuşarak sonsuzluğa katılır, Macbeth suçla dolu bir geçmişten kaçamaz, yok olur.
Olası bir geleceği, iktidarını sağlamlaştırmak için tasarlayan Macbeth, üst üste cinayetler işler, bu nedenle de zamanı hızlandırır. Onun bu hırsı, zamanlar arası etkileşimi ve bu etkileşimdeki gerilimi açığa çıkarır. Benzer şekilde Aysel, bugün ve geçmiş arasındaki farkı gözler önüne sererek bireyselleşme çabasını olası bir gelecekte haklı çıkarmak için zamanlar arasında gezinir. Aysel, Macbeth’ten farklı olarak zamanı yavaşlatır. İlkinde zamansal hareket şimdiden varsayımsal bir geleceğe, ikincisinde geçmişten kahramanın şimdisine yöneliktir. Bu makalede, zamanın kahramanlar üzerindeki etkisi dikkat çeken sembollerden ve doğrusal zamanın kaçınılmaz baskısının kahramanlar üzerindeki etkisinden hareketle açımlanmıştır. Nedenleri farklı olsa da ölüme ilerleyen kahramanların yaşadıkları stresin zamanı ne şekilde yönettiği makalenin diğer çıkarımı olarak ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler
Ölmeye Yatmak, Macbeth, doğrusal zaman, yıkıcı zaman, yapıcı zaman, tersine çevirmezlik, sembolik zaman