ÇAĞATAY ŞAİRİ MUHAMMED B. ABDULLAH HARÂBÂTÎ’NİN HAYATI VE ESERLERİ
(THE LIFE AND WORKS OF THE CHAGATAI POET MUHAMMAD B. ABDULLAH KHARABATI
)
|
Yazar
|
:
Dr. Recep YÜRÜMEZ
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2021
|
|
Sayı |
:
24
|
|
Sayfa |
:
154-163
|
Özet
1638 yılında doğmuş olan Muhammed b. Abdullah Harâbâtî’nin kaç yılında vefat ettiği ve nereli olduğuna dair elimizde kesin bilgiler mevcut değildir. Ancak 1730-1735 yılları arasında öldüğü mesnevisine dayandırılarak söylenebilir. Doğduğu ve yaşadığı yer ile ilgili ise iki farklı görüş bulunmaktadır. Bunlardan birincisi Özbekistan’ın Taşkent şehri yakınlarında doğduğu, Özbekistan’ın çeşitli şehirlerinde eğitim aldığı ve yine Taşkent yakınlarında vefat ettiğidir. Bu sebeple vefat ettiği yerde kendisine ait bir türbe ve o türbenin de babadan oğula geçerek gelen bir bekçisi hâlâ bulunmaktadır. Harâbâtî’nin şeceresi ile birlikte bu bilgilerin de verildiği Özbekçe olarak yayınlanmış olan Mavlono Harobotiy Kulliyot adlı eserde mutasavvıfın şeceresi ile eserlerinin yazılış tarihlerindeki uyumsuzluğa da yer verilmiştir. İkinci görüş ise bugün Doğu Türkistan topraklarında yer alan Aksu’da doğduğu ilk eğitimini burada aldıktan sonra Buhara, Semerkant gibi devrin ilim merkezlerinde eğitim aldıktan sonra tekrar kendi beldesine dönerek burada öğrenci yetiştirdiği ve burada vefat ettiği yönündedir. Bizce bu ikinci görüşün doğru olma ihtimali daha fazladır.
Nereli olduğu ve kaç yıl yaşadığı gibi konular dışında Harâbâti’nin eserleri ile ilgili de farklı görüşler bulunmaktadır. Mutasavvıfın bilinen bir fark-nâmesi ve iki mesnevisi vardır. Yaptığımız araştırmalarda gördük ki bu iki mesnevinin Doğu Türkistan, Özbekistan ve Kazakistan’da birçok el yazması, taş basması ve matbu baskısı bulunmaktadır. Bunun yanı sıra bu mesnevilerden birisi G. Jarring’in koleksiyonunda da bulunmaktadır. Birbiri ile karıştırılan bu iki mesneviden bizim ikinci olarak bahsettiğimiz yazma üzerine Türkiye’de bir yüksek lisans tezi yapılmıştır. Bu çalışma ile hem Harâbâtî’nin hayatına ışık tutmuş hem de birbirine karıştırılan bu iki mesnevinin farkları ortaya konulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Harâbâtî’nin Hayatı, Çağatay Şairi, Fakr-nâme, Ferzend-i Mevlânâ, Mesnevi
Abstract
Muhammad b. Abdullah Kharabati was born in 1638. We do not have precise information on when he died and where he was from. However, it can be said that he died between 1730 - 1735 based on his mathnawi. There are two different opinions about the place where he was born and where he lived. The first one is that he was born in Uzbekistan near Tashkent city, studied in various cities of Uzbekistan and passed away near Tashkent. For this reason, he still has a shrine belonging to him in the place where he passed away and a guardian of that shrine who passed from father to son. A work published in Uzbek called Mavlono Kharobotii Kulliet, in which this information is given along with the genealogy of Kharabati, also includes an incompatibility between the genealogy of sufi and the writing dates of his works. The second opinion is that he was born in Aksu, which is located in the territory of East Turkistan today, after receiving his first education there, after receiving education in the science centers of the period such as Bukhara and Samarkand, he returned to his own town and raised students there and died there. We think this second view is more likely to be correct.
Apart from the issues such as where he is from and how many years he lived, there are also different opinions about Kharabati's works. Sufi has a known fakr-nama and two mathnawi. We have seen in our research that these two mathnawi have many manuscripts, lithographs and printed editions in East Turkistan, Uzbekistan and Kazakhstan. In addition, one of these mesnevi is also in G. Jarring's collection. Upon these two mathnawis mixed with each other in Turkey held a master's thesis. Therefore, this study shed light on the life of Kharabati and revealed the differences of these two mathnawis that were confused with each other.
Keywords
The life of Kharabati, Chagatai poet, Fakr-nâme, Ferzend-i Mevlânâ, Mesnevi