HALKBİLİMİ DERLEME YÖNTEMLERİNDE ADI ANILMAYAN BİR DERLEME BİÇİMİ İÇİN TEKLİFLER
(PROPOSALS FOR AN UNNAMED COMPILATION STYLE IN FOLKLORE COMPILATION METHODS
)
|
Yazar
|
:
Prof. Dr. Metin Özarslan
, MA. Ergün Veren
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
9
|
|
Sayı |
:
25
|
|
Sayfa |
:
1-10
|
Özet
Derleme, gündelik hayatta “toplama, temin etme” karşılığında kullanılan bir kelimedir. Halkbilimi derleme yöntemlerinde de söz konusu karşılığa benzer; [geleneksel ham bilginin temin edilmesi, toplanması] biçiminde kabul ve ifade edilmektedir. Alan araştırması genelde planlama, derleme, değerlendirme şeklinde üç aşamada gerçekleşen aşamalı ve zincirleme bir faaliyettir. Derleme çalışması, alanda gözlem yahut görüşme yöntemleri kullanılarak ham bilginin toplanması, kaydedilmesi ve arşivlenmesi biçiminde yapılmakta, sonrasında kayıt altına alınan ham geleneksel bilgi, bilimsel kuram ve kavramlar zemininde değerlendirmeye tabi tutulmaktadır. Uygulamada öncelikle herhangi bir halkbilgisi ürününün elde edilebileceği muhtemel ortam tespit edilmektedir. Devamında söz konusu bilginin elde edilmesine yönelik hazırlık/planlama yapılmakta ve ortamına gidilmektedir. Sonrasında bahse konu ham bilgi görüşme, gözlem yapma, anket yapma gibi çeşitli derleme yöntemleriyle elde edilerek yazılı, sesli ve/veya görüntülü olarak kayıt altına alınmaktadır. Son aşamada da elde edilen ham bilgi bilimsel kuram ve kavramlarla analiz edilerek yeni bilgiler üretilmektedir. Derleme yöntemlerine dair bugüne kadar gerek Batı’da gerek Türkiye’de pek çok çalışma yapılmış, modeller oluşturulmuş, teklifler ileri sürülmüştür. Ancak Batı’da ve Türkiye’de halkbilimi derleme yöntemleri üzerine yapılan çalışmalar karşılaştırıldığında, batıda derleme kavram ve yöntemlerinin geliştirilerek sahada uygulandığı, Türkiye’de ise Batı’dan tercüme edilen kavram ve yöntemlerin tıpkı veya tadil edilerek yayınlandığı ve sahada uygulanmaya çalışıldığı görülmüştür. Bütün bunlardan anlaşıldığı üzere halkbilimi derleme kavram ve yöntemleri Türkiye’ye batıdan tercüme yoluyla gelmiş olup batılı araştırmacıların genel tanımlarındaki yaklaşımları içerdiği anlaşılmaktadır. Derleme konusunda çalışma yapan araştırmacılar ve kimi kuruluşların yayınlarında, alan araştırması (derleme) öncesinde yapılması gereken ön hazırlık ve planlama safhasından doğrudan yahut dolaylı şekilde söz edilmiştir. Batı’nın sosyalleşme dinamikleri açısından düşünüldüğünde yapılacak bir derlemenin planlı, programlı olması anlaşılır bir durumdur. Ancak kendi kültürümüzde sosyal ilişkilerin oluşum ve düzeninde bize göre dinamikler söz konusudur. Otobüste, pazarda, hastanede kısa zamanlı sosyalleşme ortamı içinde son derece geniş bir halkbilgisinin paylaşımının husule geldiği ülkemizde de folklorcu, ham halkbilgisini eline geçen her fırsatı değerlendirerek kaydetmeyi bir sorumluluk olarak görmesi gerekmektedir. Bu çalışmanın omurgasını “Halkbilimi derleme yöntemlerinde sözü edilen süreç her zaman böyle mi işlemektedir/işlemelidir?” ve buna bağlı olarak “Ânî gelişen veya tesadüf edilen icra ortamlarında derleme çalışması yapılabilir mi, yapılması mümkünse derleme işlemi nasıl gerçekleştirilir?” soruları oluşturmaktadır. Söz konusu soruların çözümlerine yönelik olarak mevcut derleme literatürü gözden geçirilmiş; “anı”lardan hareketle uygulamada olmasına karşın halkbilimi derleme yöntemleri literatüründe adı anılmayan bir derleme biçimi için ad teklif edilmiş, teklif edilen biçim adının literatürde alması gereken yer tayin ve tespit edilmeye çalışılmıştır. Böylelikle bir yandan fiili durumun literatüre kazandırılması sağlanarak usul-esas karmaşasının önüne geçilmiş, diğer yandan şartlar oluştuğunda yapılabilecek hazırlıksız/plansız derlemenin adlandırılması ve bu adlandırmanın sınıflandırmadaki yeri tespit ve teyit edilmiş olacaktır.
Anahtar Kelimeler
Halkbilimi, derleme, yöntem, kavram, ânî gelişen / tesadüf edilen icra ortamı.
Abstract
Compilation is a word corresponding to “collecting, providing” in everyday life. It is accepted and expressed in the aforementioned sense [providing, collecting traditional raw information etc.] in folklore compilation methodology as well. In general, field research is a chain activity, which takes place in three stages: planning, compilation and analyzing. Compilation is known to be carried out in the form of collecting, recording and archiving raw information using field observation or interview methods, and the consecutive recorded raw traditional knowledge is evaluated on the basis of theories and concepts. In practice, the possible environment in which any folklore product can be obtained is determined. Then, preparation / planning is made for obtaining the information in question and the environment is visited. Subsequently, the raw information in question is obtained through various compilation methods such as interview, observation, and survey and recorded in written, audio and / or video form. In the last stage, new knowledge is produced by analyzing the raw information obtained with scientific theories and concepts. So far, in relevance to compilation methods, a lot of studies deployed, models were created, and proposals have been put forward in Turkey and in the West. Nevertheless, compared to the studies on folklore collection methods in the West and Turkey, the West compilation concepts and methods have been observed to have developed and applied in the field, while in Turkey translated concepts and methods of the west are possibly being implemented and published in the field as identical or modified. All in all, the folklore compilation concepts and methods, thus, are understood to be as translations to have obtained from west and deployed in Turkey with the approach of western researchers in a general description. The preliminary preparation and planning phase that should be done before the field research (compilation) was mentioned directly or indirectly in the publications of researchers and some organizations working on compilation. In our country, where a wide range of folklore sharing occurs in a short-time socialization environments as in the bus, market, and hospital, the folklorist should see it as a responsibility to make use of every opportunity and record the raw folklore. The focus of this work is based on the sequencing questions: “Does the process mentioned in the folklore compilation methodology always work like this or should it be?” and also “Can a compilation work be done in sudden developing or coincidental performance environments, and if this is possible, how is the compilation process done?” In the study, the literature was reviewed to find answers to aforementioned questions, and based on “memories”, although it is in practice, a new compilation method is proposed, which is not mentioned, to the folklore compilation methodology, and there is an attempt to determine if the proposed method would be valid in literature. Thus, on the one hand, by providing the actual situation to the literature, the procedural-essential confusion will be avoided, on the other hand, the naming of the unprepared / unplanned compilation that can be made when the conditions occur, and the place of this naming in the classification will be determined and confirmed.
Keywords
Folklore, compilation, methodology, concept, sudden / coincidental performance environment