GELENEK VE YARATICILIK İLİŞKİSİ BAĞLAMINDA “AVTORLU / YAZARLI DESTAN” TERİMİ ÜZERİNE
(ON THE TERM OF “AVTORLU / YAZARLI EPIC” IN THE CONTEXT OF TRADITION AND CREATIVITY RELATION
)
|
Yazar
|
:
Prof. Dr. Halil İbrahim Şahin
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
9
|
|
Sayı |
:
27
|
|
Sayfa |
:
47-57
|
Özet
Türkiye’de kahramanlık konulu anlatılar için “destan” terimi kullanılırken Türkiye dışındaki Türk boylarının destan geleneklerinde ise farklı terimler karşımıza çıkabilmektedir. Genellikle Rus araştırmacıların Türk boylarının destanlarını tasnif ederken kullandıkları bu terimlerin pek çoğu Türkiye’de destan araştırmalarının gündemine getirilmiş ve tartışılmıştır. Ancak Türk boylarının destanları için kullanılan, ancak Türkiye’de karşılığı olmayan ya da gündeme gelmemiş bazı destan terimleri de bulunmaktadır. Bu terimlerden birisi de “avtorlu” ya da “avtorluk” şeklinde karşımıza çıkan destan terimidir. Türkmen destan geleneğinde “avtorlu”, Kazak Türklerinde “avtorluk” olarak adlandırılan destanlar, kim tarafından oluşturulduğu bilinen destanlar için kullanılmaktadır. Türkmenlerde Andalıp, Magrupi ve Mollanepes gibi şairlerin kaleme aldığı bazı destanlar için yazarlı terimi kullanırken Kazaklarda ise Jambıl gibi destancılara ait destanlar için benzer şekilde yazarlı ifadesi kullanılmaktadır. Ancak Türkmen destan geleneğinde “avtorlu” olarak adlandırılan destanların yazılı olarak üretildiği ve bu yüzden bu destanların yazılı şekillerinin olduğu düşünülürken Kazak Türklerinde ise “avtorluk” destanlar sözlü gelenekte ve adı sanı belli destancılar tarafından yaratılmışlardır. Destanların yaratılma ve aktarılma süreçleriyle ilgili olarak ortaya çıkan bu terim, destan ile destancı arasındaki ilişkinin yanı sıra destanların yazılı ve sözlü kültürle olan temaslarına dikkat çekmektedir.
Anahtar Kelimeler
Destan, avtorlu destan, avtorluk destan, Türkmen, Kazak
Abstract
While the term "epic" is used for the heroic narratives in Turkey, different terms can be encountered in the epic traditions of Turkish tribes outside of Turkey. Many of these terms, which are generally used by Russian researchers when classifying the epics of Turkish tribes, have been brought to the agenda of epic research and discussed in Turkey. However, there are some epic terms used for the epics of Turkish tribes, but which have no equivalent or have not come to the fore in Turkey. One of these terms is the term epic, which appears as "avtorlu" or "avtorluk". The epics called "avtorlu" in Turkmen epic tradition and "avtorluk" in Kazakh Turks are used for epics known to be created by whom. While Turkmens use the term "author" for some epics written by poets such as Andalıp, Magrupi and Mollanepes, the expression "authored" is used similarly for epics belonging to epic narratives such as Jambıl in Kazakhs. However, in the Turkmen epic tradition, it is thought that the epics called "avtorlu" were produced in written form and therefore these epics have written forms, while in the Kazakh Turks, "avtorluk" epics were created in the oral tradition and by certain epic narrators. This term, which emerged in relation to the creation and transmission processes of epics, draws attention to the relationship between epic and epic, as well as the contacts of epics with written and oral culture.
Keywords
Epic, avtorlu epic, avtorluk epic, Turkmen, Kazak