DÎVÂNU LUGÂTİ’T-TÜRK’TE “BEN” VE “ÖTEKİ” KAVRAMLARI ÜZERİNDEN MİLLET ANLAYIŞI
(THE UNDERSTANDING OF NATION THROUGH THE CONCEPTS OF “SELF” AND “THE OTHER” IN DÎVÂNU LUGÂTI’T-TÜRK
)
|
Yazar
|
:
Prof. Dr. Metin Özarslan
, Ahmet İlteriş Yalın
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
10
|
|
Sayı |
:
30
|
|
Sayfa |
:
1-15
|
Özet
Bu çalışmada, Dîvânu Lugâti’t-Türk üzerinden Kaşgarlı Mahmud’un millet anlayışının dolayısıyla 11. yüzyıl Türk kültüründeki “ben” ve “öteki” tanımlamalarının tespiti amaçlanmıştır. Bu çerçevede Dîvânu Lugâti’t-Türk’te görülen Türk algısıyla birlikte, dil, din ve coğrafya konularının ben ve ötekiyi belirlemede ne şekilde işlendiği göz önünde tutulmuştur. -Bu çalışmada, Dîvânu Lugâti’t-Türk üzerinden Kaşgarlı Mahmud’un millet anlayışının dolayısıyla 11. yüzyıl Türk kültüründeki “ben” ve “öteki” tanımlamalarının tespiti amaçlanmıştır. Bekleneceği üzere merkezinde Türk’ün bulunduğu ancak kuralların kimi zaman silikleştiği “ben”lik algısında, Türkçe ve İslamiyet’in nasıl konumlandırıldığı ve bu eksende “öteki”nin nasıl tarif edildiği araştırmanın bir başka odağını teşkil etmektedir. Kaşgarlı Mahmud’un arzu ettiği vasıflarla donan-mış Türk tarifi de Dîvânu Lugâti’t-Türk’ün üzerinde durduğu konular arasındadır. Elde edilen veriler ışığında, eserdeki “ben” tarifi ile Türklerin cihanşümul siyaset anlayışının yakından ilgili olduğu gözlemlenmiş, Arapça-Türkçe sözlük olması hasebiyle, Arap kültürünün bu husustaki durumu da göz önün-de bulundurulmuştur. Dîvânu Lugâti’t-Türk’te, Fars kültürüne, Karahanlılar yanında Oğuzlar münasebetiyle de sıkça işaret edildiği görülür. Bu işaret “Tat” gibi kavramlar üzerinden Kaşgarlı Mahmud’un özellikle dil çerçevesinde “millî” ve “gayrı millî”yi tanımlamasına yardımcı olmuştur. Farslar için kullanılan ve çoğu ötekiyi ifade eden kimi kavramların, zaman zaman başka etnik gruplar için de kullanılması çalışmamızda bazı kavram kargaşalarının da izahını gerektirmiştir. Dîvânu Lugâti’t-Türk’te tespit edilen, Türklerin Tanrı tarafından kutsanmış bir millet olması inancı da hem Dîvânu Lugâti’t-Türk’te hem de Türk tarihindeki seyriyle bu çalışmanın ele almaya çalıştığı konular arasındadır.
Anahtar Kelimeler
Dîvânu Lugâti’t-Türk, Kaşgarlı Mahmud, millet, öteki, Fars, Arap, ilk Türkçe sözlük
Abstract
In this study, Kasgarlı Mahmud’s idea of nation and, consequently, the mean-ings of “self” and “other” in 11th century Turkish culture are explored via the lens of Dîvânu Lugâti’t-Türk. Along with the Turkish perception seen in the Dîvânu Lugâti’t-Türk, this framework has taken into account how language, religion, and geography issues are handled in defining the self and the other. Our research also focuses on how Turkish and Islam are perceived, as well as how the “other” is defined along this axis in how one views oneself, where the Turk is at the center but the boundaries are occasionally hazy. qualities that Kasgarlı Mahmud desires. Given the data, it has been determined that the definition of “self” in the work and the Turks’ comprehension of world-wide politics are closely related. Additionally, because it is an Arabic-Turkish dic-tionary, the Arab culture’s position has been taken into account. It is evident that Persian culture is frequently discussed in Dîvânu Lugâti’t-Türk on the occasions of the Oghuzes and the Karakhanids. One of the topics that the Di-van focuses on is the Turkish description, which includes the Through lan-guage-based concepts like “Tat,” this sign contributed to the definition of Kaşgarlı Mahmud’s “national” and “non-national” status. Some conceptual misunderstandings in our study had to be clarified because Persian concepts —many of which express the other— were occasionally applied to other ethnic groups. One of the issues that this study attempts to address both in Dîvânu Lugâti’t-Türk and Turkish history is the notion that Turks are a nation blessed by God, as determined in the work.
Keywords
Dîvânu Lugâti’t-Türk, Kaşgarlı Mahmud, nation, the other, Persian, Arab, the first Turkish dictionar