BEHCETÜ’L-HADÂİK’TAKİ ASIL FİİL -(G)A+ER- YAPISI ÜZERİNE BİR DEĞERLENDİRME
(AN EVALUATİON ON THE MAİN VERB -(G)A+ER- STRUCTURE İN BEHCETÜ'L-HADÂİK
)
|
Yazar
|
:
Dr. Öğr. Üyesi Serap EKŞİOĞLU
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
10
|
|
Sayı |
:
31
|
|
Sayfa |
:
213-231
|
Özet
Oğuz Türkçesinin XIII. yüzyıla kadar geçen sürede yazı dili hâlini almasıyla ortaya konulan ilk ürünlerinden biri olan Behcetü’l-Hadâik, Eski Anadolu Türkçesi ve Doğu Türkçesi özelliklerinin bir arada olduğu eserdir. Türkolojide de “karışık dilli” olarak adlandırılan eserlerdendir. Eser, Eski Anadolu Türkçesinin fonetik ve morfolojik gelişimi göstermesi bakımından önem taşımaktadır. Karışık dilli eserler, bir geçiş dönemini temsil ettiği için bu eserlerde fonetik ve morfolojik yönden ikilikler görülmektedir. Behcetü’l-Hadâik’ta da bu durum söz konusudur. Eserde bazı biçim birimlerin hem Eski Türkçedeki hem de Eski Anadolu Türkçesindeki şekilleri bir arada kullanılmıştır. Çalışmaya konu olan -(G)A biçim birimi, istek kipi görünümünde olup istek dışında farklı işlevlerde de kullanılmıştır. Eserde er- yardımcı fiili de ol- yardımcı fiilinin işlevini üstlenmiştir. Çalışmada -(G)A+er- yapısı, işlevsel dil bilgisi kuramına göre incelenip değerlendirilmiştir. Bu yapıyı anlamak için önce birleşimi oluşturan “er->ér->i-“ yardımcı fiilinin ve “-(G)A” biçim biriminin işlev özellikleri, tanımları verilerek bunlarla ilgili görüşler belirtilmiştir. Ardından bu biçim birimlerin bir araya gelerek oluşturduğu “asıl fiil-(G)A+er-“ yapısının cümleye kattığı anlamlar, işlevsel bir sınıflandırma ile incelenmiştir. İşlevsel sınıflandırma sonucu bu yapının, geçtiği cümlelerde “geleceğe yönelik istek/temenni, çıkarımda bulunma, bir işi yapabilme gücü/yeterliliği, şarta bağlı gerçekleşmeme, kesinlik” işlevlerinde kullanıldığı tespit edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Behcetü’l-Hadâik, Eski Anadolu Türkçesi, Er- Yardımcı Fiili, Ol- Yardımcı Fiili, -(G)A Biçim Birimi
Abstract
Behcetü'l-Hadâik, which is one of the first products of Oghuz Turkish to become a written language until the 13th century, is a work that combines Old Anatolian Turkish and Eastern Turkish features. It is one of the works called "mixed language" in Turkology. The work is important as it shows the phonetic and morphological development of Old Anatolian Turkish. Since mixed language works represent a transition period, phonetic and morphological dualities are seen in these works. This is also the case in Behcetü'l-Hadâik. In the work, the forms of some morphemes in both Old Turkish and Old Anatolian Turkish are used together. The -(G)A morpheme, which is the subject of the study, has the appearance of the request mode and has been used in different functions besides the request. In the work, the verb er-helper also assumes the function of the auxiliary verb ol-. In the study, -(G)A+er- structure was examined and evaluated according to functional grammar theory. In order to understand this structure, firstly, the functional properties and definitions of the auxiliary verb “er->ér->i-” and the “-(G)A” morpheme, which form the compound, are given and opinions about them are expressed. Then, the meanings added to the sentence by the "main verb-(G)A+er-" structure formed by these morphemes were examined with a functional classification. As a result of the functional classification, it has been determined that this structure is used in the functions of "desire/hope for the future, making inferences, power/competence to do a job, conditional non-realization, certainty".
Keywords
Behcetü'l-Hadâik, Old Anatolian Turkish, Er- Auxiliary Verb, Ol- Auxiliary Verb, -(G)A Morphal Uni