RABGÛZÎ’NİN KISÂSÜ’L-ENBİYÂSINDA STANDART KELİME TABAKALARI
(STANDARD WORD LAYERS IN RABGÛZÎ'S KISASU'L-ENBIYA
)
|
Yazar
|
:
Dr. Öğr. Üyesi Ayşe Aydın
, Ebru ÖVEÇ
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
11
|
|
Sayı |
:
33
|
|
Sayfa |
:
151-193
|
Özet
Orta Türkçe döneminin tarihî şivelerinden Karahanlı Türkçesiyle Çağatay Türkçesi arasında bir geçiş dönemi olan Harezm Türkçesi; 11-15. yüzyıllar arasında konuşulan yazı dilinin adıdır. Geçiş coğrafyasında bulunan Harezm Türkçesi, Kıpçak ve Oğuz Türkçelerinin tesirinde kalmış ve bunu dönem eserlerine de yansıtmıştır. Araştırmamıza kaynaklık eden Kısâsü’l-Enbiyâ; Harezm sahasına ait 1310 yılında Rabgûzî tarafından yazılmış adapte tercüme bir eserdir. Rabgûzî, bu eserinde dönemin dilini yansıtmakla beraber, çevresinde bulunan diğer diyalektlerden etkilendiğini gösterecek fonetik ve morfolojik tabakalar kullanmıştır.
Bir diyalekte ait dil özelliklerine tabaka denir. Bu dil özelliklerinin başka bir diyalekte ait eserde kullanılması ve o diyalektin şahsî dil hususiyetleriyle tabaka oluşturması tabakalaşma olarak adlandırılır. Harezm sahasındaki eserlerin dilini temsil etmek üzere seçtiğimiz Kısâsü’l-Enbiyâ adlı eserde Oğuz Türkçesinden, Çağatay ve Kıpçak Türkçelerinden ödünçlemeler görmek mümkündür. Metinde Türkçe kelimelerin birbirleriyle oluşturduğu tabakalar; fonetik dizilişleri aynı anlam olarak farklı olan kelimeler, aynı anlamların farklı kelimelerle karşılanması ve aynı kelimelerin farklı yazımları olmak üzere üç başlıkta incelenmiştir. Örnekler isim ve fiil kategorilerine ayrılarak sıralanmıştır. Bunun dışında metinde, Türkçe kelimelerin Arapça ve Farsçadan alıntılanan kelimelerle oluşturduğu tabakalar da görülür. Çalışmamız aynı veya başka dilden ödünçlenerek dilde tabakalaşmaya yol açan bu kelimeleri tespit etmek üzere oluşturulmuştur.
Anahtar Kelimeler
Kısâsü’l-Enbiyâ, Rabgûzî, tabaka, tabakalaşma, diyalekt
Abstract
Khwarezm Turkish, which is a transition period between Karakhanid Turkish and Chagatai Turkish, one of the historical dialects of the Middle Turkish period; 11-15. It is the name of the written language spoken between the centuries. Khwarezm Turkish, which was in the transition geography, was under the influence of Kipchak and Oghuz Turkish and reflected this to the works of the period. Kisâsü'l-Anbiyâ, which is the source of our research; It is an adapted translation work written by Rabgûzî in 1310, which belongs to the Khwarezm field. In this work, Rabgûzî used phonetic and morphological layers to show that he was influenced by other dialects around him, as well as reflecting the language of the period.
Language features of a dialect are called strata. The use of these language features in a work belonging to another dialect and the formation of a layer with the personal language characteristics of that dialect is called stratification. It is possible to see borrowings from Oghuz Turkish, Chagatai and Kipchak Turkish in the work named Kısâsü'l-Enbiyâ, which we have chosen to represent the language of the works in the field of Khwarezm. Layers formed by Turkish words in the text; Words with different phonetic sequences in terms of the same meaning were examined under three headings: different words for the same meanings and different spellings of the same words. Examples are listed by dividing into noun and verb categories. Apart from this, the layers formed by Turkish words with words borrowed from Arabic and Persian are also seen in the text. Our study was created to identify these words, which are borrowed from the same or another language, causing stratification in the language.
Keywords
Kısâsü'l-Anbiyâ, Rabgûzî, layer, stratification, dialect