ALEVΖBEKTÂŞÎ MENÂKIBNÂMELERİNDE KAOTİK ZAMAN
(TIME OF CHAOS IN ALEVΖBEKTASHI HAGIOGRAPHY TEXTS
)
|
Yazar
|
:
Dr. Öğr. Üyesi Serdar Gürçay
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
11
|
|
Sayı |
:
34
|
|
Sayfa |
:
110-132
|
Özet
Karşılaştırmalı mitolojik bilgiler evrende önce kaos yani mutlaklaştırılmış düzensizliğin olduğunu ardından hayat mucizesi ile kozmosun yani düzenin tahsis edildiği varsayımından yola çıkarak modelleme, tasnif etme, köken açıklama ile kavrandığını ifade eder. Evrendoğumdan bahseden mitolojiler genelde yönetil(e)meyen yapısal krizler olarak kaostan bahseder. Düzen ve düzensizlik sadece makro ölçekte değil hayatın her aşamasında mikro seviyelerde de hissedilebilmektedir. Hayatın hem bireysel ve hem de toplumsal düzleminde mevcut olabilmektedir. Yaşama biçim ve şekil veren, onu istikrarlı ve düzenli kılan kozmosun; dağınık, düzensiz, ahenksiz olan kaos ile yer değiştirmesi ve bu durumdan hareketle zaman algımızı tahrip ettiği gerçeği dikkat çekicidir. Düzenli bir evrenin zıttı olan kaosu yaşamın biçim karşısındaki meydan okuması olarak nitelendirebiliriz. Kozmos-kaosun eşdeğer karşılıkları olarak kendi-öteki, gündüz-gece, aydınlık-karanlık, ilkbahar-sonbahar, yaz-kış, varlık-yokluk, deniz-kara, iyi-kötü, güvenli-güvensiz, ayrışıklık-bağdaşıklık gibi ikili zıtlıkları gösterebiliriz. Diğer yandan, menâkıbnâme olarak adlandırılan eserler dinî kanaat önderlerinin veya tarihî/hayalî şahsiyetlerin tarihî/menkabevî biyografilerini ihtiva eden hikâyelerdir. Bu eserler yer yer mitolojik unsurlar barındırsalar da tarih, sosyoloji, halk psikolojisini ve folklorunu anlamak açısından kaydadeğer bilgiler içermektedir. Bu eserlerde toplumsal/bireysel düzen ve düzensizlik deneyimlerinin varlığı göze çarpmaktadır. Eserlerde bahsi geçen veli dervişler fikirlerini ve ritüellerini yaymak maksadıyla diyar diyar gezmekte, insanların karşı karşıya kaldıkları kaotik zamanlarına denk gelerek onlara çözümler üretmeye, hayata anlam katmaya çalışmaktadırlar. Bu anlamda velilerin her biri ölümsüz sembolik anlam taşıyıcıları olarak kabul edilebilirler. Bir diğer deyişle bu dervişler, toplumlara, dinî perspektiften kaosu kozmosa çevirmek, hayatı uyumlu hâle evirmek için müdahalelerde bulunmaktadırlar. Tüm bunlar incelendiğinde, bahsi geçen zamanlarda yaşayan toplumların sosyolojisi, din kültürü, günlük hayat ve hayat mücadelesi ekseninde görünür olmaktadır.
Anahtar Kelimeler
Alevî-Bektâşî, kaotik zaman, kozmos, menâkıbnâme.
Abstract
Comparative mythological knowledge expresses that the universe was first chaos, that is, absolutized disorder, and then, based on the assumption that the cosmos, that is, order was allocated with the miracle of life, it was comprehended through modeling, classification, and explanation of origin. The mythologies that speak of the birth of the universe generally speak of chaos as unmanageable structural crises. Order and disorder can be felt not only on a macro scale but also on micro levels at every stage of life. It can be present at both the individual and social levels of life. It is striking that the cosmos, which gives form and shape to life and makes it stable and orderly, is replaced by chaos, which is disorganized, disorderly, discordant, and destroys our perception of time. We can characterize chaos, the opposite of an ordered universe, as the challenge of life against form. As equivalent equivalents of cosmos-chaos, we can show binary opposites such as self and other, day and night, light and darkness, spring and autumn, summer and winter, existence and non-existence, sea and land, good and evil, safe and unsafe, disunity and coherence. On the other hand, the works called menâkıbnâme are stories containing historical/menkabawî biographies of religious opinion leaders or historical/imaginary personalities. Although these works sometimes contain mythological elements, they contain valuable information in terms of understanding history, sociology, folk psychology and folklore. In these works, the existence of social/individual experiences of order and disorder is evident. The dervishes mentioned in the works travel from land to land in order to spread their ideas and rituals, they come across chaotic times that people face and try to find solutions for them and give meaning to life. In this sense, each of these dervishes can be considered as immortal carriers of symbolic meaning. In other words, these dervishes intervene in societies from a religious perspective to turn chaos into cosmos and harmonize life. When all these are analyzed, the sociology of the societies living in these times becomes visible in the axis of religious culture, daily life and life struggle.
Keywords
Alevî–Bektashi, time of chaos, cosmos, hagiography texts.