MENAKIPNAMELERDE ARA SÖZLER MENÂKIB-I AKŞEMSEDDÎN ÖRNEĞİ
(DIGRESSIONS IN MENAKIPNAMES: THE EXAMPLE OF MENÂKIB-I AKŞEMSEDDİN
)
|
Yazar
|
:
Doç. Dr. Gülten Küçükbasmacı
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
11
|
|
Sayı |
:
34
|
|
Sayfa |
:
58-91
|
Özet
Genel itibarıyla “ana konudan ayrılma/uzaklaşma” olarak değerlendirilen ara sözler üslup, yapı ve işlev açısından anlatılarda önemli yere sahiptir. Sözlü anlatı geleneğinde bir üslup özelliği olan ara söz, yazılı anlatı geleneğinde sözlü icranın etkisi olarak görülmektedir. Ara sözlerle ilgili daha çok destan, halk hikâyesi, meddah hikâyesi, masal gibi sözlü anlatı türleri üzerinde incelemeler yapıldığı görülmüş; menakıpnamelerdeki ara sözlerle ilgili müstakil bir çalışmaya rastlanmamıştır. Menakıpnamelerde ara sözlerin incelenmesi sözlü icra bağlamından yazılı icra bağlamına geçiş sürecini anlamak adına önemlidir. Bu çalışmada Enisi tarafından kaleme alınan Menâkıb-ı Akşemseddîn’in Kastamonu nüshasındaki ara sözler icra bağlamı açısından işlevlerine göre incelenmiştir. Sözlü gelenekte farklı anlatıcılar tarafından anlatılan menkıbeler, menakıpname yazıcısı tarafından bir kurguya bağlı kalınarak yazıya geçirilmektedir. Bu yazıya geçirme hem bireysel hem de topluluk karşısında yüksek sesle okumaya uygun şekildedir. Menakıpnamelerde, menkıbelerin sözlü icra bağlamlarında kullanılan ara sözlerin yazılı icraya etkisinin yanında yazılı bağlamın gerektirdiği ara sözler de kullanılmaktadır. Bu doğrultuda kurgulanan metinde her ara sözün bir işlevi vardır. Menâkıb-ı Akşemseddîn’in incelenen nüshasında metnin kurgusuyla ilgili anlatıyı başlatma ve bitirme, menkıbelerin kaynaklarını bildirme, geçiş sağlama, zaman çizgisinde ileriye gönderme, genişletme, daraltma, güncelleme işlevinde ara sözler tespit edilmiştir. Aynı zamanda ara sözlerde kalıplaşma da görülmektedir.
Anahtar Kelimeler
Ara söz, menakıpname, icra bağlamı, kurgu, işlev.
Abstract
Digressions, which are generally considered as "departure/divergence from the main subject", are important in narratives in terms of style, structure and function. Digression, which is a stylistic feature in the oral narrative tradition, is seen as the effect of oral performance in the written narrative tradition. It has seen that digression studies were made on oral narrative types such as epic, folk tale, meddah story, and fairy tale. No independent study has been found about the digressions in the menakipnames. Examining the digressions in the menakipnames is important in order to evaluate the process of putting the menakipnames into writing. In this study, the digressions in the Kastamonu copy of Menâkıb-ı Akşemseddin, written by Enisi, has been examined according to their functions in terms of the context of execution. The hagiography told by different narrators in the oral tradition are written by the writer of the hagiography by adhering to a fiction. This writing process is suitable for both individual and public reading aloud. In addition to the effect of the digressions used in the oral performance contexts of the hagiography on the written performance, the digressions required by the written context are also used. Each digression has a function in the text constructed in this direction. In the examined copy of Menâkıb-ı Akşemseddîn, digressions have been identified in the functions of starting and ending the narrative about the fiction of the text, reporting the sources of the hagiography, providing transition, forwarding in the timeline, expanding, narrowing, updating. At the same time, stereotypes are also seen in the digressions.
Keywords
Digressions, menakipname, context of performance, fiction, function.