KAZAK DİL BİLİMCİ KUDAYBERGEN JUBANOV VE FONEM TEORİSİ: HAYATI, ÇALIŞMALARI, TESPİTLERİ VE TEZLERİ
(KAZAKH LINGUIST KUDAYBERGEN DZUBANOV AND PHONEME THEORY: HIS LIFE, STUDIES, FINDINGS AND THESES
)
|
Yazar
|
:
Doç. Dr. Ferhat Karabulut
, Prof.Dr. Muratbek Bagila Kurmanbekkızı
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
11
|
|
Sayı |
:
35
|
|
Sayfa |
:
53-75
|
Özet
Bu makalenin konusu 1920’li ve 1930’lu yıllarda dil ve eğitim üzerine yapmış olduğu çalışmalar ile Kazak dilciliğine damga vurmuş olan Kudaybergen Jubanov (1899-1937)’dur. Makalenin odak noktası Jubanov’un fonetik ve fonoloji alanında yapmış olduğu çalışmalardır. Jubanov, Ahmet Baytursunoğlu’nun temelini attığı dil bilimini sağlam bir zemine oturtmuştur. O, sadece dil üzerine çalışmalar yapmamış, bir kuramcı ve eğitimci olarak edebiyat, eğitim, sanat ve kültür alanlarında da pek çok eser ortaya koymuştur. Bilim adamı, 1937 yılında Sovyet hükümeti tarafından halk düşmanı olmakla suçlanıp idam edildiğinde Kazak halkı ve Kazak dil bilimi çok büyük bir değerini kaybetmiştir. Kazak araştırmacıların tespit ettiğine göre, yarım kalan eserlerinin önemli bir kısmı kaybolmuş veya yok edilmiştir. Jubanov, 1957 yılında aklanınca çalışmaları yeniden gün yüzüne çıkmış ve yeniden basılmıştır.
Makalenin giriş bölümünde Jubanov’u doğuran ve yetiştiren şartların tam olarak anlaşılabilmesi için Kazak dil biliminin oluşumundan ana hatları ile bahsedildi. Ardından, onun bilimsel anlayışının nasıl oluştuğunu göstermek için özgeçmişi ve bilimsel-kamusal faaliyetleri hakkında bilgi verildi. Jubanov'un hayatının özetlenmesinin bir diğer nedeni, onun Türkiye'de daha bilinir hale gelmesini sağlamaktır. Makalenin inceleme bölümünde Jubanov’un Kazak Türkçesi ses sistemi (fonetik-fonoloji) üzerine yapmış olduğu tespit ve değerlendirmeler üzerinde duruldu. Sonuç bölümünde çalışma sonucu elde edilen bulgulardan kısaca bahsedildi.
Anahtar Kelimeler
Kudaybergen Dzubanov, Kazak Türkçesi, Türk dili, Dil bilimi, Fonetik, Fonoloji
Abstract
The subject of this article is Kudaybergen Dzubanov (1899-1937), who left his mark on Kazakh linguistics with his work on language and education in the 1920s and 1930s. The focus of the article is on Dzubanov's work in the field of phonetics and phonology. Dzubanov put the linguistics laid by Ahmet Baytursunoglu on a solid foundation. He did not only work on language, but as a theorist and educator, he also produced many works in the fields of literature, education, art and culture. When the scientist was accused of being an enemy of the people and executed by the Soviet government in 1937, the Kazakh people and Kazakh linguistics lost a great value. According to Kazakh researchers, a significant part of his unfinished works have been lost or destroyed. When Dzubanov was acquitted in 1957, his works resurfaced and were reprinted.
In the introduction of the article, the formation of Kazakh linguistics was outlined in order to fully understand the conditions that gave birth and upbringing to Dzubanov. Then, in order to show how his scientific understanding was formed, information about his biography and scientific-public activities was given. Another reason for summarizing Dzubanov's life is to make him more known in Turkey. In the review section of the article, Dzubanov's determinations and evaluations on the sound system (phonetics-phonology) of Kazakh Turkish were emphasized. In the conclusion section, the findings obtained as a result of the study were briefly mentioned.
Keywords
Kudaybergen Dzubanov, Kazakh, Linguistics, Turkic Language, Phonetics, Phonology