FARSÇA-TÜRKÇE MANZUM BİR SÖZLÜK: TUHFE-İ FETHİYYE
(A PERSIAN-TURKISH POETIC DICTIONARY: TUHFE-I FETHIYYE
)
|
Yazar
|
:
Arş. Gör. Zahide EFE
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
12
|
|
Sayı |
:
36
|
|
Sayfa |
:
68-95
|
Özet
Klasik Türk edebiyatı bünyesinde vücut bulan birçok edebî tür bulunmaktadır. Bunlardan biri de kaynak dildeki kelimelerin hedef dil veya dillerdeki karşılıklarına yer verilen manzum sözlüklerdir. Başta dil öğretimini hızlandırmak ve kolaylaştırmak gibi amaçlara matuf olarak kaleme alınan bu eserler, edebiyatımızda oldukça ilgi görmüş ve -farklı diller için yazılmış olanları da bulunmakla birlikte- daha çok Arapça-Türkçe, Farsça-Türkçe veya Arapça-Farsça-Türkçe şeklinde kaleme alınmıştır. Gördüğü ilgi neticesinde çok sayıda manzum sözlük kaleme alınmış ve şimdiye kadar yapılan çalışmalarda bu eserlerin varlığı tespit edilerek ortaya konulmuştur. Yapılan araştırma ve incelemeler neticesinde bu türdeki eserlere her geçen gün yenileri eklenmektedir.
Böyle bir gayretin semeresi olarak manzum sözlükler halkasına eklenen eserlerden biri de Fethî mahlaslı bir şair tarafından 1156/1743-1744 tarihinde Farsça-Türkçe şeklinde tanzim edilen Tuhfe-i Fethiyye’dir. Mesnevi nazım şekliyle yazılmış 80 beyitlik mukaddime ve beyit sayıları 5 ile 18 arasında değişen 32 kıt‘alık sözlük kısmı olmak üzere toplam 403 beyitten müteşekkil olan Tuhfe-i Fethiyye; 900 civarında Farsça kelime veya ibarenin Türkçe karşılığını ihtiva etmektedir.
Bu çalışmada 18. yüzyılda kaleme alınan ve şimdilik bilinen tek yazma nüshası İstanbul Arkeoloji Müzesi Kütüphanesi “EY_1233” numarada kayıtlı bulunan Tuhfe-i Fethiyye’nin şekil ve muhteva özellikleri üzerinde durularak eserden seçilen bazı kıt‘aların çeviri yazılı metnine yer verilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Klasik Türk edebiyatı, 18. yüzyıl, manzum sözlük, Fethî, Tuhfe-i Fethiyye.
Abstract
In Classical Turkish literature, there are many literary genres. One of these is the poetic dictionaries, which provide equivalents of words in the source language(s) in the target language(s). Written primarily to expedite and facilitate language learning, these works have garnered considerable attention in our literature. While there are versions written for various languages, those in Arabic-Turkish, Persian-Turkish, or Arabic-Persian-Turkish forms are more common. Due to their popularity, numerous poetic dictionaries have been penned, and through previous research efforts, their existence has been identified and documented.
As research and examination continue, new works in this genre are being added regularly. As a result of such endeavors, one of the works added to the chain of poetic dictionaries is the “Tuhfe-i Fethiyye” compiled in Persian-Turkish by a poet using the pen name Fethi, in 1156/1743-1744. Comprising a 80-verse introduction written in the form of a “mesnevi” and a dictionary section consisting of 32 “kıt‘as” with varying verse counts between 5 and 18, totaling 403 verses, Tuhfe-i Fethiyye contains around 900 Persian words or phrases along with their Turkish equivalents.
In this study, focusing on the form and content characteristics of Tuhfe-i Fethiyye, which was written in the 18th century and currently known through the sole surviving manuscript registered under the number “EY_1233” in the Istanbul Archaeology Museum Library, selected “kıt‘as” from the work have been provided in translated written text.
Keywords
Classical Turkish literature, 18th century, poetic dictionary, Fethi, Tuhfe-i Fethiyye.