MOĞOLLARIN GİZLİ TARİHİ’NDE CÜMLE İKMALİ
(SUBSTITUTION OF CLAUSES IN THE TEXT OF THE SECRET HISTORY OF THE MONGOL
)
|
Yazar
|
:
Dr. Öğr. Üyesi Battogtokh Ganbat
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
13
|
|
Sayı |
:
41
|
|
Sayfa |
:
41-49
|
Özet
Sistemik İşlevsel Dilbilgisi (Systemic Functional Grammar) kuramı çerçevesinde, M.A.K. Halliday ve Ruqaiya Hasan tarafından geliştirilen yaklaşıma dayanılarak, bu makalede Moğolcadaki bağlaşı unsurları incelenmektedir. Çalışmanın temel amacı, metinlerde kullanılan bağlaşı araçlarının taşıdığı anlamları açıklamaktır. Bu doğrultuda, Moğolistan’ın önemli tarihî kaynaklarından biri olan Moğolların Gizli Tarihi adlı eserde yer alan ikame (substitution) işlevi taşıyan sözcük ve ifadeler ele alınmakta ve bunların kullanımına ilişkin temel ilkeler analiz edilmektedir.
SFG kuramında ikame olgusu, adıl (nominal), eylemsel (verbal) ve tümce düzeyinde (clausal) olmak üzere üç kategoriye ayrılmaktadır. Tümce düzeyindeki ikame ise üç alt başlıkta incelenmektedir: dolaylı anlatım tümcelerinin ikame edilmesi, koşul tümcelerinin ikame edilmesi ve kiplik belirten tümcelerin ikame edilmesi. Bu sınıflandırmaya dayanarak, Moğolların Gizli Tarihi adlı metinde tümceler arası çeşitli ikame biçimlerinin kullanıldığı gözlemlenmiştir. Özellikle, daha önce sunulmuş veya açıklanmış bir düşüncenin aynen tekrarlanmak yerine farklı sözcükler veya tümceler aracılığıyla yeniden ifade edilmesi dinleyicinin dikkatini çekme, ikna gücünü artırma ve anlatımda ekonomi sağlama işlevlerini yerine getirmektedir. İkame içeren tümceleri genellikle yorumlayıcı bölümler takip etmekte ve bu durum, metnin bütünsel anlam yapısına katkıda bulunmaktadır. Başka bir deyişle, yerine koyma içeren bir tümcenin ardından gelen ifadeler, metin içinde düşüncenin genişletilmesine ve ayrıntılandırılmasına hizmet etmektedir. Tümce düzeyindeki ikameler yalnızca olayların değerlendirilmesi ve yargılanmasıyla ilgili kiplik anlamlarını iletmekle kalmayıp aynı zamanda metin içerisindeki düşünceleri ayrıntılandırma, genişletme ve pekiştirme işlevlerini de üstlenmektedir. Buna ek olarak, ikame olgusu, olayların sayısı, zamanı, yeri ve nedeni gibi ek bilgileri sağlayarak metnin arka plan içeriğini (Tema) zenginleştirmekte ve bu sayede vurgulu bilgi (Rema) oluşturmaktadır.
Moğolca bağlaşı unsurlarının incelenmesi, metin oluşturma, metin analizi ve metin içindeki bilgi yapısının belirlenmesi açısından hem kuramsal hem de uygulamalı düzeyde önemli katkılar sunmaktadır.
Anahtar Kelimeler
bağlaşı, bağlaç, ad ikmali, eylem ikmali, cümle ikmali
Abstract
Within the framework of Systemic Functional Grammar (SFG), developed by M.A.K. Halliday and Riquya Hasan, this article examines cohesion in the Mongolian language. It aims to explain some of the meanings conveyed by cohesive devices used in the text. To achieve this, we focus on substitutional words and expressions found in The Secret History of the Mongols, a key historical source of Mongolia, and analyze several principles underlying their use.
In SFG, substitution is categorized into nominal, verbal, and clausal forms. Clausal substitution is further divided into three subcategories: substitution of reported clauses, substitution of conditional clauses, and substitution of modalized clauses. Based on this classification, several distinct forms of substitution in clauses can be observed in The Secret History of the Mongols. Specifically, when an idea has already been introduced or explained, substituting it with different words or clauses—without repeating the same content—serves to capture the listener’s attention, build persuasion, and save time.
A clause containing substitution is often followed by an interpretive passage, which contributes to the overall conclusion of the text. In other words, the clauses that follow a substituted clause serve to extend the idea within the text. Clausal substitution not only expresses modal meanings related to evaluating and judging phenomena but also serves to elaborate, extend, and enhance the ideas within the text. Additionally, it enriches the background content (Theme) by providing supplementary details about the number, time, location, and cause of phenomena, thereby creating emphatic information (Rhema).
The study of cohesion in the Mongolian language has both theoretical and practical significance for text composition, text analysis, and defining the information structure within a text.
Keywords
cohesion, conjunction, nominal substitution, verbal substitution, clausal substitutio