DİVAN ŞİİRİNDE BİR VARMIŞ BİR YOKMUŞ REDİFLİ GAZELLER
(GHAZALS WITH THE REFRAIN “ONCE UPON A TIME” IN DIVAN POETRY
)
|
Yazar
|
:
Ayşe Kübra BİLGİN
, Prof. Dr. Dursun Ali Tökel
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
13
|
|
Sayı |
:
42
|
|
Sayfa |
:
60-74
|
Özet
Masalların başlangıç formellerinden olan “bir varmış bir yokmuş” kalıp ifadesi, Klasik Türk Edebiyatı sahasında da kullanılmıştır. Şu ana dek tespit edilen en erken dönemli beyit 17. yüzyıl şairlerinden Feridî’nin beyitidir. 18. yüzyıldan tespit edilen şiirler; Tokatlı Kânî ve Fahrî-i Celvetî’ye ait “bir var imiş bir yoğ imiş” redifli iki gazel ile, Edirneli Kâmî ve Ebubekir Sami Paşa’nın beyitleridir. Bu makalede “bir varmış bir yokmuş” başlangıç formelinin Divan şiirinde hangi amaçla kullanıldığı incelenmiş, ayrıca halk felsefesi içerisindeki yerine değinilmiştir. Sevgilinin güzellik unsurlarını öne çıkarma, feleğe çatma, dünyanın geçiciliği, zâhid eleştirisi gibi halk felsefesinin temel başlıklarının masal anlatma üslûbuyla işlendiği tespit edilmiştir. Divan şiirinde, harikulâde ve imkânsız durumları ve gerçeklerin masal, masalların gerçek olabileceği tekinsizliğini anlatma hedefiyle de kullanılmıştır. Bu şiirlerde; Divan şiiri estetiğinin, folklorik malzemenin ve halk felsefesinin aynı potada eritildiği görülmüştür. Kâmî de bir lugazını bu formel üzerinden kurmuştur. 19. Yüzyılda da bu redifle şiirler yazılmaya devam edilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Başlangıç formelleri, bir varmış bir yokmuş, Divan edebiyatı, folklor, masal.
Abstract
The phrase “bir varmış bir yokmuş”, a common opening formula in fairy tales, was also used in Classical Turkish Literature. The earliest identified couplet featuring this expression belongs to the 17th-century poet Feridî. From the 18th century, examples include two ghazals with the refrain “bir var imiş bir yoğ imiş”, written by Tokatlı Kânî and Fahrî-i Celvetî, as well as couplets by Edirneli Kâmî and Ebubekir Sami Pasha. This study examines the purpose of this opening formula in Divan poetry and its connection to folk philosophy. It highlights how themes such as praising the beloved’s beauty, criticizing fate, emphasizing the transience of life, and critiquing ascetics were expressed in a storytelling style reminiscent of fairy tales. The formula was also used to depict extraordinary or paradoxical situations, blurring the line between reality and fantasy. The study demonstrates how Divan poetry aesthetics, folkloric elements, and folk philosophy were intertwined. Additionally, Kâmî constructed a lugaz (riddle poem) using this formula. Poems with this refrain continued to be composed in the 19th century.
Keywords
Opening formulas, bir varmış bir yokmuş, Divan literature, folklore, fairy tales.