TARİHÎ DÖNEM FIKIH METİNLERİNDE TÜRKÇE İSLAMÎ TERİMLER
(TURKISH ISLAMIC TERMS IN HISTORICAL JURISPRUDENTIAL TEXTS
)
|
Yazar
|
:
Dr. Burcu Kaya
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
13
|
|
Sayı |
:
42
|
|
Sayfa |
:
175-194
|
Özet
Türk dili tarihinde çeşitli inanç sistemlerine ait yabancı kökenli sözcüklere Türkçe karşılıklar üretme faaliyetleri, ilk kez Eski Uygur Türkçesi döneminde karşımıza çıkmıştır. Bu faaliyetler, Orta Türkçe döneminden itibaren İslamî kavramlara Türkçe karşılıklar üretme şeklinde görülmektedir. Bu çalışma kapsamında; Harezm Türkçesi sahasından Mu?înü’l Mürid, Kıpçak Türkçesi sahasından İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtîn, Eski Anadolu Türkçesi sahasından Kitâb-ı Ahkâmü’l-Akâyid ve Çağatay Türkçesi sahasından Mübeyyen Der Fıkh adlı fıkıh eserleri seçilmiş, bu eserlerde yer alan Türkçe İslamî terimler tespit edilip hangi Arapça terimin karşılığı olarak türetildikleri belirtilmiş, metin içinde geçtikleri cümle örnekleri ve aktarımları verilmiştir. Ayrıca üretilen Türkçe karşılıklar bağlamında; bu sözcüklerin ait olduğu kavram alanlarını, seçilen dört eserdeki ortaklıkları ve farklılıkları gösterebilmek adına bu veriler tablo hâlinde sunulmuştur. Çalışmanın sonucunda Muînü’l-Mürîd’de 30, İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtîn’de 22, Kitâb-ı Agkâmü’l-‘Akâyid’de 39, Mübeyyen Der-Fıkh’da 16 Türkçe İslamî terime ulaşılmıştır. Bu terimlerin Tanrı, iman, ibadet gibi temel kategorilerin yanı sıra yan kategorilere de ait olduğu görülmüştür. Kimi Türkçe karşılıklar bu dört eserden yalnız birinde karşımıza çıkarken kimilerinin ikisinde/üçünde ortak olarak kullanıldığı tespit edilmiştir. Arapça emr kelimesini karşılamak için türetilen Türkçe “buyruk” kelimesi dört fıkıh kitabında da ortak olarak kullanılan sözcük olmuştur.
Anahtar Kelimeler
İslamî terimler, fıkıh, Mu?înü’l Mürîd, İrşâdü’l-Mülûk ve’s-Selâtîn, Kitab-ı Ahkâmü’l-Akâyid, Mübeyyen Der Fıkh
Abstract
This study examines the practice of producing Turkish equivalents for foreign-origin words in the history of the Turkish language, first observed during the Old Uyghur period and later continued with Islamic concepts in the Middle Turkish period. Four works of Islamic jurisprudence were selected: Mu?inü’l-Murid (Khwarezm Turkish), Irshadü’l-Muluk wa’s-Sala?in (Kipchak Turkish), Kitab-ı A?kamü’l-?Aqayid (Old Anatolian Turkish), and Mubayyan dar-Fiqh (Chagatai Turkish). The study identifies Turkish Islamic terms within these texts, specifies the Arabic words they correspond to, and provides contextual examples. The data were also presented in tables to illustrate the conceptual domains of these terms as well as similarities and differences across the works. Findings reveal 30 Turkish terms in Mu?inü’l-Murid, 22 in Irshadü’l-Muluk wa’s-Sala?in, 39 in Kitab-ı A?kamü’l-?Aqayid, and 16 in Mubayyan dar-Fiqh. These terms encompass both fundamental categories such as God, faith, and worship, and subsidiary ones. While some Turkish equivalents appear in only one text, others occur in two or three. Notably, the term buyruk, created as an equivalent for the Arabic amr, is attested in all four works.
Keywords
Islamic terms, jurisprudential, Mu?inü’l-Murid, Irshadü’l-Muluk wa’s-Sala?in, Kitab-ı A?kamü’l-?Aqa