DİVANÜ LÜGÂTİ’T-TÜRK’TE KIPÇAKÇA OLARAK KAYDEDİLEN DİL MALZEMESİNİN BUGÜNKÜ KIPÇAK LEHÇELERİNDEKİ DURUMU
(THE SITUATION OF LANGUAGE MATERIALS RECORDED AS KIPCHAK IN DIVANU LUGÂTI’T-TURK IN MODERN KIPCHAK DIALECTS
)
|
Yazar
|
:
Doç. Dr. Onur Balci
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2015
|
|
Sayı |
:
5
|
|
Sayfa |
:
261-278
|
Özet
Türk dilinin ilk sözlüğü olan ve Araplara Türkçe öğretmek için yazılan Divanü Lügâti’t-Türk pek çok yönden öneme sahiptir. Hem ilk sözlük olması açısından hem Türk dilinin sözlü kaynaklarının yazıya geçirilmesi açısından hem de XI. yüzyılda Türk lehçelerinin durumunu göstermesi açısından Divanü Lügâti’t-Türk eşsiz bir kaynaktır. Kitabın yazarı Mahmûd el-Kâşgarî sözlüğüne aldığı bazı sözcüklerin o zamanki Türk lehçelerine ait olduğunu belirtmiştir. Bu lehçelerden biri de Kıpçakçadır. Kâşgarlı Mahmud, Kıpçakçanın dil bilgisi özelliklerini vermiş ve bazı sözcüklerin Kıpçakça olduğunu ifade etmiştir. Bu çalışmada Divanü Lügâti’t-Türk’te Kıpçakça olarak kaydedilen dil malzemesinin çağdaş Kıpçak lehçelerindeki durumu incelenmiştir. Bugün yaşayan ve yaşamayan sözcükler tespit edilmiştir. Sözcüklerin incelenen lehçelerdeki durumunun yanında bazı sözcüklerle ilgili açıklama ve yorumlamalar yapılmıştır.
Sonuçta Divanü Lügâti’t-Türk’te Kıpçakça olarak kaydedilen bazı sözcüklerin bugünkü Kıpçak lehçelerinde yaşadığı bazılarının yaşamadığı tespit edilmiştir. Bazı sözcüklerin ses değişikliğine bazı sözcüklerin anlam değişikliğine uğradığı belirlenmiştir. Bununla birlikte Kâşgarlı Mahmud’un Kıpçakça olarak kaydettiği sözcüklerin büyük çoğunluğu çağdaş Kıpçak lehçelerinde mevcuttur.
Anahtar Kelimeler
Divanü Lügâti’t-Türk, Kıpçakça, çağdaş Kıpçak lehçeleri.
Abstract
Divanu Lugâti’t-Turk that is the first dictionary of Turkish language has significance in many ways. The book was written to teach Turkish to Arabs. Divanu Lugâti’t-Turk is a unique source regarding the fact that it is the first dictionary ever and it puts the verbal sources of Turkish language into written form and it shows the situation of Turkish dialects in the 11th century. Mahmoud al-Kashgari, the author of the book, stated that some words he included in the dictionary belong to the Turkish dialects at that time. One of these dialects is Kipchak. Mahmoud al-Kashgari gave the grammatical features of Kipchak and stated some words as Kipchak. In this study, the situation of language materials recorded as Kipchak in Divanu Lugâti’t-Turk in modern Kipchak dialects is discussed. Living and non-living words are identified. Explanation and interpretation on the situation of words in examined dialects are made.
Eventually it was determined that some words recorded as Kipchak in Divanu Lugâti’t-Turk are available in the modern Kipchak dialects, some words are not available. Some of the words have changed in terms of phonology and semantics. However most of the words, recorded as Kipchak by Mahmoud al-Kashgari are available in the modern Kipchak dialects.
Keywords
Divanu Lugâti’t-Turk, Kipchak, modern Kipchak dialects.