KIPÇAKÇADAN BAŞKURTÇAYA KÖK FİİLLERDE /s/ FONEMİ
(/S/ PHONEME IN ROOT VERBS FROM KIPCHAK TO BASHKIR LANGUAGE
)
|
Yazar
|
:
Ezgi Sırtı
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2017
|
|
Sayı |
:
9
|
|
Sayfa |
:
322-331
|
Özet
İdil-Ural bölgesi çağdaş Kıpçak lehçelerinden olan Başkurtçanın ses bilgisi özellikleri arasında özel bir yere sahip /s/ fonemi dairesinde gelişen düzenli ünsüz değişmeleri, Eski Türkçe devresinden itibaren tarihi Kıpçak yadigârlarında değişmeden varlığını sürdüren /s/ ünsüzünden gelişen ses karşılıklarını meydana getirmiştir. /s/ foneminin Başkurtçada ortaya çıkan birincil ve ikincil fonem durumunu ve bu özel gelişmenin Başkurt yazı dilinin ses bilgisine yaptığı etkiyi ortaya koymayı amaçlayan çalışmamızda Başkurtçanın kök fiilleri taranmış, elde edilen fiillerdeki /s/ fonemi, Eski Türkçe ve tarihî Kıpçak eserleriyle birlikte tarihî-karşılaştırmalı yöntemle /s/ ünsüzünün yer aldığı üç düzenli ünsüz değişmesi doğrultusunda incelenmiştir. Eski Türkçe devresinden beri takip edilen, tarihi Kıpçakçada da muhafaza edilen /s/ foneminin Başkurtçadaki gırtlaksıllaşma ile /h/ ünsüzüne gelişmesi, asli bir diğer ünsüz /ç/’nin Başkurtçada /s/ gelişmesiyle ikincil bir fonem meydana getirmesi ve son olarak da söz içi ve sonundaki /s/ ünsüzünün diş arası (interdental) /s/ fonemini Başkurtçanın ünsüz sistemine aktarması şeklindeki üç düzenli ünsüz değişmesi taranan tüm Başkurt kök fiilleri ses bilgisel tipolojilerine göre verilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Başkurtça, ses bilgisi, /s/ fonemi, düzenli ünsüz değişmesi, Kıpçakça, Çağdaş Türk Lehçeleri.
Abstract
In the Idil-Ural region, there are regular consonant changes related to /s/ phoneme, which has a special place among the features of the language of Bashkir, which is one of the contemporary Kipchak dialects. These changes constituted the sound equivalents that developed from the Old Turkic language period, which survived unchanged in the historical Kipchak monuments. Our study aims to reveal the primary and secondary phonemic situation that emerged in the Bashkir area and the effect this special development has on the voice knowledge of the Bashkir language. In this study, Bashkir’s the root verb scanned, resulting in the acts /s/ phoneme, Old Turkic and historical Kipchak monuments together with historical-comparative method /s/, located in the consonants which have been examined in accordance with the change three regular consonants. The development of the protected /s/ phoneme in the historical Kipchak language, which has been followed since the Old Turkic period, the introduction of a secondary phoneme by the development of the original consonant /ç/ in the Bashkir language /s/ three regular consonant changes in the form of transferring the interdental /s/ phoneme to the Bashkir’s consonant system were given according to the phonetics typologies of all Bashkir root acts.
Keywords
Bashkir language, phonetics, /s/ phoneme, regular consonant change, Kipchak, contemporary Turkish di