ESKİ UYGUR TÜRKÇESİNDE TÜRKÇE BİTKİ ADLANDIRMALARI -1: YİYECEK-İÇECEK OLARAK KULLANILAN BİTKİLER
(TURKISH PLANT NAMES FOR OLDER UIGHUR TURKISH-1: PLANTS USED AS FOOD-INGREDIENT
)
|
Yazar
|
:
Doç. Dr. Serdar Bulut
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2018
|
|
Sayı |
:
12
|
|
Sayfa |
:
562-588
|
Özet
Uygurlar, 8. yüzyılda Göktürk İmparatorluğu’nun yaşadığı topraklarda kurulan büyük Türk imparatorluklarından biridir. Yerleşik hayata geçen ilk Türk kavmi olan Uygurlar, kendilerinden önceki Türklerden farklı olarak tarımla uğraşmışlar ve bu nedenle bitklerle daha fazla ilişki içine girmişlerdir. Bu durumu Göktürk Türkçesi ve Eski Uygur Türkçesi arasındaki bitkilerle alakalı söz varlığının oranı net şekilde ortaya koymaktadır. Göktürk Türkçesinde sınırlı sayıda bitki adlandırması bulunurken, Eski Uygur Türkçesinde Türkçe kökenli bitki adlandırmaları başta olmak üzere yabancı kökenli birçok bitki adlandırması da mevcuttur. Bu bitki adlandırmalarından birçoğu tarihi Türk lehçeleri ve Eski Anadolu Türkçesi üzerinden çağdaş Türk lehçeleri ile Türkiye Türkçesi yazı dili ve ağızlarına değin ulaşırken, bazılarıyla ilgili hiçbir yazılı metin tespit edilememiştir. Fakat net olan Türkçenin geçmişten günümüze bitki adlandırmaları yönünden zengin oluşudur.
Çalışmamızda, Eski Uygur Türkçesinde yiyecek-içecek adı olarak kullanıldığı tespit edilen 39 adet Türkçe kökenli bitki adlandırması üzerinde durulacaktır. Bu bitki adlandırmalarının geçmişten günümüze yaşadığı ses, şekil ve anlam farklılıkları ortaya konacak ve adlandırmaların günümüzde yaşayıp yaşamadığı konusu ortaya konacaktır. Özellikle birçok bitki adlandırmasının Kaşgarlı Mahmut’un Türkçe sözcükler açısından önemli olan eseri Divânü Lügâti’t-Türk’teki durumu ayrıntılı şekilde ele alınacaktır. Bu çalışmalar yapılırken bitki adlandırmaları kendi içinde terminolojik sınıflandırmalara da dahil edilecektir. Çalışmamızın hem Eski Uygur Türkçesine hem adbilime hem de bitkibilime önemli katkılar sağlayacağı kanaatindeyiz.
Anahtar Kelimeler
Eski Uygur Türkçesi, Türk Dili, Bitki Adları, Divânü Lügâti’t-Türk, Tarihi ve Çağdaş Türk Lehçeleri
Abstract
Uighurs are one of the great Turkish empires established in the territory of the Gokturk Empire in 8th century. Unlike the previous Turks, the Uyghurs, who were the first Turkish tribes have dealt with agriculture, and for this reason they became more involved with the plants. This situation clearly reveals the ratio of the existence of words related to plants between Gokturk Turkish and Old Uighur Turkish. While a limited number of plant names were found in Gokturk Turkic, in the old Uighur Turkic, there are also many plant nomenclatures of foreign origin especially the Turkish nomenclature. Many of these plant nomenclatures attain to the Turkey Turkish literary language with modern Turkish dialects through the historical Turkish dialects and Old Anatolian Turkish but no written text has been found for some of them. But what is clear is that plant nomenclature in Turkish is rich.
In this study, we will focus on the 39 nomenclature of Turkish origin that was identified in the Old Uighur Turkic. Differences in the sound, shape and meaning of these plant nomenclatures from the past to the present day the notion of naming will be revealed. In particular, the situation in the Divanu Lugati't-Turk, which is important in terms of the Turkish words of Mahmud Kasghar, will be elaborated in detail. When these studies are carried out, the plant nomenclature will also include terminological classifications within it. We believe that our work will provide important contributions both to the ancient Uighur Turkic and to adultery and planting.
Keywords
Old Uighur Turkish, Turkish Language, Plant Names, Divanu Lugati't-Turk, Historical and Contemporary