DOĞU VE BATI TÜRKÇESİ METİNLERİNDE “YAVLAK” SÖZCÜĞÜ
(THE WORD “YAVLAK” IN EAST AND WEST TURKIC TEXTS
)
|
Yazar
|
:
Hasan İsi
, Yılmaz Akdemir
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2018
|
|
Sayı |
:
15
|
|
Sayfa |
:
21-37
|
Özet
Bu çalışma, yavlak sözcüğünün Doğu ve Batı Türkçeleri temelinde bu dönemlerin genel özelliklerini yansıtan eserler yoluyla kelimenin ortaya koyduğu leksikal farklılığı gösteren örnek kullanımlara ve bu kullanımlar üzerindeki değerlendirmelere dayalıdır. Sözcüğün Eski Türkçe olarak değerlendirdiğimiz Orhon, Uygur ve Karahanlı Türkçelerinde “kötü” anlamında genellikle sıfat olarak kullanımı söz konusu iken Orta Türkçe döneminin ilk yazı dili olan Harezm Türkçesinde yawlak sözcüğünün “kötü” anlamının azalma eğilimi gösterdiği ve sıfat konumundan zarf derecesine geçiş yaparak “son derece, çok” anlamına geldiği görülür. “Kötü” anlamlı bu sözcüğün “son derece, çok” şeklinde zarf statüsüne ulaşması, Harezm Türkçesinde görülür. Türkçenin tarihî dönemlerinde temelde “kötü, fena” anlamına sahip olan ve genelde sıfat olarak kullanılan añığ>ayığ>ayı, çok ve yavlak gibi sözcükler, zaman geçtikçe dil konuşurları tarafından yüklenen anlam gereği, semantik geçiş yaşamışlardır. Bazı araştırmacılarca bir anlam iyileşmesi bazı araştırmacılarca da bir uzak anlam geçiş örneği olan añığ>ayığ>ayı, çok ve yavlak gibi sözcükler, aynı şekilde söz dizimsel olarak da bir değişim göstermektedirler. Sözcüğün dilbilimsel yönünü ele aldığımız değerlendirmeler dışında kelimenin Retorik sanatı açısından da yaşanan anlam değişimi ile, oksimoron kullanımının da olduğu KB yoluyla ilk kez görülmüştür. Sözcük, KB’in ortaya konduğu dönemde temelde olumsuz bir anlam ifade etmesine rağmen olumlu anlama sahip ‘aziz sözcüğü ile birleşen kelimenin bu kitâb yawlak ‘aziz turur “Bu kitap, son derece değerlidir.” örneğinde tamlama şeklinde kullanılıp yeni bir anlam yansıtması, semantik oksimoron olarak değerlendirilmiştir.
Anahtar Kelimeler
Doğu Türkçesi, Batı Türkçesi, Semantik Geçiş, Oksimoron.
Abstract
This study, is based on sample usage and evaluation of the word "yavlak", which shows the distinctive characteristics of the word through the works reflecting the general characteristics of these periods on the basis of the Eastern and Western Turkic languages. In the Orhon, Uyghur and Qarakhanid Turkic, which we consider as Old Turkic, is generally used as adjective in terms of “bad”, while the word “bad” in the first written language of the Middle Turkic period, Khwarazm Turkic yawlak shows a decrease in the meaning of the word "bad" and "extremely, very" means by switching from its adjective to the envelope. “Bad” meaning of this word in the form of ”extremely, very" to reach the status of envelope is seen in the Khwarazm Turkic. In the historical periods of Turkic, words such as añığ>ayığ>ayı, çok and yavlak which basically mean "bad" and which are generally used as adjectives, have experienced semantic transitions due to the meaning that is loaded by language speakers as time passes. Such as which añığ>ayığ>ayı, çok and yavlak is an example of a distant passage of meaning by some researchers, is also an example of syntax a change. In addition to the assessments of the linguistic aspect of the word, it has been seen for the first time through KB the use of oxymoron in terms of rhetorical art. Although the word bu kitâb yawlak ‘aziz turur is basically a negative meaning at the time when the KB was revealed, but the word yawlak ‘aziz turur is a book that combines with the word ‘aziz with positive meaning, it is used in the form of a complete reflection of a new meaning, semantic oxymoron is considered.
Keywords
East Turkic, West Turkic, Semantic change, Oxymoron.