MANİHEİST-BUDİST VE İSLAMİ TÜRKÇE METİNLERDE kertkün-~kertgün-~kirtgün- FİİLİ VE TÜREVLERİ ÜZERİNE
(IN MANICHAEAN-BUDDHIST AND ISLAMIC TURKIC TEXTS kertkün-~kertgün-~kirtgün- VERB AND ITS DERIVATES
)
|
Yazar
|
:
Hasan İsi
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2019
|
|
Sayı |
:
17
|
|
Sayfa |
:
249-266
|
Özet
Eski Uygur Türkçesi, Türkçenin dinî terminolojisini yansıtması bakımından ilklerin dönemidir. İlk defa yazılı metinler yoluyla Budizm ve Maniheizm gibi öğretiler çerçevesinde Sanskritçe, Soğdca, Toharca, Çince ve Tibetçe gibi dillerle somut temasa geçilmiş, yaşanan dil ilişkileri neticesinde dilde ödünçleme kavramı ortaya çıkmış, alınan sözler neticesinde gelişen Türkçe bilinci ile halka bu öğretileri anlatma adına Türkçe kavramların türetilmesine şahit olunmuştur. Bu doğrultuda çalışma, Eski Uygur Türkçesi dönemine ait Maniheist-Budist eserlerde yer alan ve özellikle Budizmde Sanskritçe sraddha terimine karşılık gelen “iman, inanç” anlamlı kertün-~kertgün-~kirtgün- fiili ve türevlerine dayanan dinî terminolojinin gelişkinliğine dayanmaktadır. Bu çalışma, eylemin İlk İslamî Türkçe Metinlerdeki tanıklarına da yer vermesiyle, “iman, inanç” eksenli gelişen söz varlığı içerisinde yer alan terimlerin kullanım sıklığını gösteren özellikler taşımaktadır. Ayrıca, Uygur Türkçesi yazı geleneğine sahip İslamî dönemin İlk Türkçe Metinlerinde kertgünç~kirtgünç “iman, inanç” sözcüğünün aynı çizgi içerisinde metafizik boyutlar taşıyıp taşımadığı ya da kullanımdan düşüp düşmediği gibi sorular, Türkçenin yeni dönemle beraber dinî terminolojisini oluştururken takındığı tavrı, göstermesi bakımından önemlidir.
Anahtar Kelimeler
Budizm, Maniheizm, Dinî Terminoloji, kertgünç, iman.
Abstract
The Old Uyghur Turkic is the period of firsts in terms of reflecting the religious terminology of Turkic. In the context of teachings such as Buddhism and Manichaeism concrete themes were introduced with Sanskrit, Sogdian, Toharian, Chinese and Tibetan, and the concept of borrowing emerged as a result of language contact and the people who knew Turkish as a result of the words were witnessed the kind of Turkish concepts in order to understand these teachings. In this context, the study is based on the development of religious terminology in Manichaean-Buddhist works of the Uyghur Turkic period, which is based on the meaning “faith, belief” which corresponds to the term Sanskrit sraddha in Buddhism, and which is based on the kertkün-~kertgün-~kirtgün - verb and its derivatives. The study also includes witnesses of the action in the Early Islamic Turkic Texts, which show the frequency of the use of the term “faith, belief” in the developing vocabulary. Questions such as whether the word kertgünç~kirtgünç “faith, belief” in the Early Turkish Texts of the Islamic period with Furthermore, Uyghur Turkic carried metaphysical dimensions in the same line or dropped out of use are important in terms of showing the attitude of the Turkic language in the formation of religious terminology along with the new period.
Keywords
Buddhism, Manichaeism, Religious Terminology, kertgünç, iman.