TÜRKİSTAN HANLIKLARI YARLIKLARINDA GEÇEN VERGİ ADLARI
(TAX NAMES MENTIONED IN THE DECREESOF TURKISTAN KHANATES
)
|
Yazar
|
:
Dr. Öğr. Üyesi Naciye KARAHAN KÖK
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2020
|
|
Sayı |
:
21
|
|
Sayfa |
:
212-244
|
Özet
Emir Timür’ün vefatından sonra Türkistan Türkleri arasında siyasî bir birlik oluşturulamamıştır. Bu uğurda BaburlarlaÖzbek Şibânîler, iktidar mücadelelerine girişmişlerdir. Ancak bu uğurdaki mücadelelerin de neticesiz kalması üzerine Türkistan hanlıkları olarak adlandırılan Buhara Hanlığı (1599-1685), Hive Hanlığı (1704-1920) ve Hokand Hanlığı (1710-1876) ortaya çıkmıştır.Ortaya çıkan bu hanlıklardaki pek çok müessese, onlara bölgede kendilerinden önce kurulan Türk devletlerinden miras yoluyla intikal etmiştir. Selefi Türk devletlerinden kendilerine miras yoluyla intikâl eden müesseselerden biri de mâlî teşkilattır. Türkistan hanlıklarının mâlî teşkilatın esasını vergilerin oluşturduğu görülmektedir. Bu doğrultuda çiftçilerin tarım ürünlerinden, hayvan sürüleri sahiplerinden, uzun mesafeli yolculuk yapan bezirgân, sevdâger ve tüccarlar, pazarlarda alım satım yapanlar ile hanlıkların idareleri altındaki memleketlere giren veya oralardan transit geçen her tür ticaret malından, ayrıca halktan olağanüstü durumlarda çeşitli vergiler almışlardır.
Bu çalışmadaW. Wood, Yuri Bregel ve Jannatkhon Asqarova tarafından neşri yapılanTürkistan hanlıklarına ait belgelerden hareketle Türkistan hanlıklarının malî yapısıiçinde yer alan algat, algut, alu birü, atlanu, bac, barsban sıyı, baş-pulı, bigar, cerib, ceribane, çemen, çerü, çihilyek, dud u revanat, haraç, harc, haşar, hazinaçilık, kaçu, kazan harcı, kazan pulı, kazukazu, konalga, kömek pulı, kütvel alımı, mal, mal u cihat, mirab alımı, ma?unat-ı sultani, ?öşr, pilecat, rahdarlık, salgut, ser-merd, süysün, tamga, tamga ücresi, tanabana, tekalif-i divani, tüşü, ulaggibi vergi terminolojisinin filolojik açıdan tarihî karşılaştırmalı olarak incelenmesi amaçlanmıştır.Adı geçen Türkologlar tarafından kronojik olarak sıralanması yapılıp ait olduğu saha ve yazışma türüne göre verilen kodlara-Hin-T=Hive ‘İnâyet-nâme-i ‘âlî-Türkçe, Hive Yarlık Türkçe-Türkçe-sadık kalınmıştır.
Anahtar Kelimeler
Türkistan hanlıkları, salgut, tekalif, vergi, yarlık, vergi mükellefleri, muaf ve müsellem, vergi memurları.
Abstract
Following the death of Emir Timur, no political unity was established among the Turkistan Turks. To this end, the Baburs and Uzbek Sibanis struggledfor power. However, the struggles for this cause also remained inconclusive, leading to the establishment of theKhanate of Bukhara (1599-1685), Khanate of Khiva (1704-1920) and Khanate of Kohand (1710-1876), which were called as the Turkistan khanates. Many institutes in these khanateswere inherited to them from the Turkish states that had been established in the region long before their time. One of the institutes they inherited from the Salafi Turkish states was the financial organization. It is seen that the essence of the financial organization of the Turkistan khanates was taxes. Accordingly,they collected various taxes from agricultural products of farmers, herd owners, merchants and traders taking long journeys, people selling and buying in market places, all kinds of goods entering or transiting through territoriesunder the administration of khanates and from people in case of emergency.
In this study, it was aimed to examine the tax terminology such as algat, algut, alu birü, atlanu, algat, algut, alu birü, atlanu, bac, barsban sıyı, baş-pulı, bigar, cerib, ceribane, çemen, çerü, çihilyek, dud u revanat, haraç, harc, haşar, hazinaçilık, kaçu, kazan harcı, kazan pulı, kazukazu, konalga, kömek pulı, kütvel alımı, mal, mal u cihat, mirab alımı, ma?unat-ı sultani, ?öşr, pilecat, rahdarlık, salgut, ser-merd, süysün, tamga, tamga ücresi, tanabana, tekalif-i divani, tüşü, ulagthatwere involved in the financial structure of the Turkistan khanates based on documents concerning the Turkistan khanateswhich were published by W. Wood, Yuri Bregel and Jannatkhon Asqarova, in terms of philology in a historically comparative way. The codes-Hin-T=Hive ‘İnâyet-nâme-i ‘âlî-Turkish, Hive Decree Turkish-Turkish- which were chronologically ordered and given according to their field and correspondence type by the afore-mentioned Turcologists, were adhered.
Keywords
Turkistan khanates, salgut (proxy), tekalif (taxes), tax, decree, tax payers, exempt and apodictic,