TÜRKİYE TÜRKÇESİNDE ÜZERE EDATININ EŞDİZİMLİLİK ÖZELLİKLERİ BAĞLAMINDA GÖRÜNÜMLERİ
(VIEWS OF ÜZERE PREPOSITION IN THE CONTEXT OF COLLACATIONS IN TURKEY TURKISH
)
|
Yazar
|
:
Prof. Dr. Yeter Torun Öğretmen
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2020
|
|
Sayı |
:
22
|
|
Sayfa |
:
24-33
|
Özet
Türkçenin gerek tarihi dönemlerine gerekse Türkiye Türkçesine yönelik gramer çalışmalarında sıklıkla edat türü sözler arasında yer alan üzere sözcüğüyle oluşan edat öbekleri, sözdizimi içinde sıklıkla zarf işleviyle kullanılmaktadır. Bu çalışmada Türkiye Türkçesinde üzere edatının isim unsuru + edat yapısı içinde, eşdizimlilik özellikleri bakımından kullanım ve işlevsel özellikleri üzerinde durmak amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda yapılan incelemede üzere edatının eşdizimlilik özellikleri bağlamında Türkiye Türkçesinde sıklıkla –mAk isim-fiil ekiyle birliktelik kullanımı sergilediği görülmüştür. Fiil + –mAk üzere yapısı içinde üzere edatının sıklıkla yaklaşma, amaç, neden, koşul bildirme işleviyle kullanıldığı görülmektedir. –mAk üzere yapısının bu işlevsel özellikleri dışında birliktelik kullanımları çerçevesinde sıralama, ayrıntılandırma / açıklama, aralıklı gerçekleşen veya gerçekleşmesi istenen eylemde devamlılık gibi işlevsel özellikleri de olduğu görülmektedir. Üzere edatının –DIğI üzere ve -AcAğı üzere yapılarındaki kullanımlarına daha az rastlanır. Kullanım sıklığıyla doğru orantılı olarak üzere edatının –mAk üzere yapısındaki işlevsel çeşitliliği, -DIğI üzere, -AcAğı üzere dizilişlerinde görülmemektedir. Türkiye Türkçesinde üzere edatı sıklıkla fiilimsilerle kullanılmıştır. Üzere edatının doğrudan isim türü sözcükler üzerine geldiği örneklerle çok fazla karşılaşılmakla birlikte; isim + üzere dizilişinde edatın, öncesindeki ismin anlamına göre, durum / tarz / biçimde devamlılık / değişmezlik bildirme işleviyle kullanıldığı görülür.
Anahtar Kelimeler
Türkiye Türkçesi, edat, eşdizimlilik, üzere, işlev
Abstract
Phrases formed with the word of üzere discussed among prepositions in grammer studies in both historical Turkish and Turkey Turkish is used in often as adverb in syntax. In this study, it is aimed to emphasize the usage and functional features in terms of collocation preposition of üzere in noun element + preposition structure in Turkey Turkish. In the examination made for this purpose, it has been seen frequently to use with -mAk gerund suffix in the context of collocation features of preposition of üzere in Turkey Turkish. Preposition of üzere in verb + -mAk structure is used frequently with functions of approach, purpose, reason, condition. Other than these functional features, there are also functional features of structure of -mAk üzere such as sequencing, detailing / explanation, continuity in the action that takes place or is desired to take place. Usegas in structures of –DIğI üzere and -AcAğı üzere of preposition of üzere are less common. In direct proportion to the frequency of use, functional diversity in -mAk üzere structure is not seen in sequence of -DIğI üzere and -AcAğı üzere. Preposition of üzere in Turkey Turkish often used with gerunds. The examples on which the preposition of üzere is based directly on the noun type words are not encountered much, but according to the meaning of the noun, in sequence of noun + üzere, it is seen that it is used with the function of reporting continuity / invariance in situation / style / form.
Keywords
Turkey Turkish, preposition, collocation, üzere, function