KAZAN TATAR EDEBİYATINDA VE SANATINDA HOMAY/UMAY KUŞUNUN “DİRİLİŞİ”
(“RISING” OF HUMA BIRD IN THE KAZAN TATAR LITERATURE AND ART
)
|
Yazar
|
:
Prof. Dr. Ramilya YARULLİNA YILDIRIM
, Prof. Dr. Leila Mingazova
|
|
|
Türü |
:
Telif
|
|
Baskı Yılı |
:
2020
|
|
Sayı |
:
22
|
|
Sayfa |
:
1-14
|
Özet
20. yüzyılın sonunda eski Sovyetler birliği coğrafisinde baş gösteren özgürlük cereyanı etkisinde Kazan Tatar edebiyatı ve sanatının tüm dallarında manevi arkaik katmanlara, evrensel ve kültürel değerlere olan ilgi yeniden canlanmaya başlar. Sanatçılar, insanlığın kâinat ve yeryüzünün yaratılışını anlatan mitleri yeniden “diriltir”, zaman problemlerine çözümü mitlerde bulmaya çalışır. Mitolojik unsurlar içeren modern sanat dalları, yaşamı ve dünyayı algılamada yeni akımların şekillenmesine yol açar, ilkel topluma has olan kavram ve tasvirler modern yaşamda her sanatçıya özgü bir üslupla canlandırılır. Sanatçıların bir kısmı mitolojik tasvirleri “diriltirken” onların ana işlevini korumakla birlikte o kavramları tekrarlama yolundan da gitmez; onları günümüz problemleri açısından değerlendirir, yeni anlamlarla zenginleştirir.
Makalemizde yalnızca Tatarca kaynaklar esas alınmış, eski Türk mitolojisinde ana tanrıça olarak bilinen Umay’ın günümüz Tatar edebiyatı ve sanatına yansımaları üzerinde durulmuştur. Tatarca Sözlüklerden yararlanarak, Homay/Umay sözünün etimolojisi ve diyalektlerde kullanımı incelenmiştir. Orta çağda, 17. ve 19. yy. da yazılan eserler gözden geçirilerek, Homay/ Umay kuşuna yüklenen anlamlar açıklanmaya çalışılmıştır. Günümüz heykel sanatında Hörrüyet Koşı yani Özgürlük Kuşu heykeline yüklenen tarihi, milli ve manevi içerik üzerinde yorumlar yapılır. Edebiyat alanında şiir türünde R.Şahiyeva’nın Hörriyet Heykele Yanında, Hörriyet Gimnı, F.Yarullin’ın Homay Koşı, nesir türünde F.Yahin’in Homay Koşı ve Kışkı Rozalar, M.Emirhanov’un Ürbet Haneke Gıyşkı adlı eserlerde “diriltilen” bu kuş-tanrıça üzerinden yansıtılan problemler ele alınmıştır.
Anahtar Kelimeler
Tatar Mitolojisi, Tatarca Sözlükler, Homay/Umay Kuşu, Tatar Sanatı, Tatar Edebiyatı.
Abstract
Under the influence of the freedom movement that emerged in the former Soviet Union at the end of the 20th century, interest in spiritual archaic layers, universal and cultural values begin to revive in all branches of Kazan Tatar literature and art. Artists “resurrect” the myths about the creation of humanity, the universe, and the earth, and tries to find solutions to time problems in myths. Modern art branches containing mythological elements lead to the formation of new streams in the perception of life and the world; concepts and depictions pertain to primitive society are animated in modern life in a style specific to each artist. Some of the artists retain the main functions of the mythological depictions when “resurrecting” them, and do not seek for reiteration; they evaluate the mythological depictions in terms of today's problems and enrich them with new meanings.
Our paper is based only on Tatar references and the reflections of the Huma bird, known as the mother goddess in ancient Turkish mythology, to contemporary Tatar literature and art were emphasized. The etymology of Huma/Umay word and its use in dialects was examined using Tatar Dictionaries. The works written in the 17 and 18th centuries, during the Medieval Age, were reviewed and the meanings attributed to Huma/Umay bird was explained. Comments have been made on the historical, national and spiritual content attributing to the statue of Bird of Liberty (Hörrüyet Koşı) in today’s sculpture art. The problems reflected through this bird-goddess "resurrected" were discussed through the works of R. Şahiyeva named Hörriyet Heykele Yanında (Next to the Statue of Liberty), Hörriyet Gimnı (Identity of Liberty), and of F. Yarullin named Homay Koşı (Umay Bird) in poetry, and through the works of F. Yahin named Homay Koşı (Bird of Huma) and Kışkı Rozalar (Winter Roses) and of M. Emirhanov named Ürbet Haneke Gıyşkı (Love of Urbet Sultan) in the prose literature.
Keywords
Tatar Mythology, Tatar Dictionaries, Umay/Huma Bird, Tatar Art, Tatar Literature.